ابزارهای بدهی و ساختار آنها

ابزار بدهی

اوراق بدهی یکی از انواع اوراق بهادار است که به‌ منظور تأمین مالی بنگاه‌های اقتصادی منتشر می‌شود. به عبارت دیگر، این اوراق یک نوع وام هستند که وام‌دهنده و وام‌گیرنده، به ترتیب خریداران و ناشرین این اوراق هستند. تنوع ابزارهای مبتنی بر بدهی به شرکت‌ها، امکان انتشار اوراق بدهی با تکیه بر دارایی¬های ثابت، سرمایه¬گذاری‌¬های بلندمدت و منافع آتی خود را می¬دهد. با این کار شرکت از خریداران این اوراق در بازار سرمایه استقراض می¬کند. تیم تامین مالی گروه کاریزما به عنوان مشاور عرضه وضعیت متقاضی را بررسی و مناسب‌ترین اوراق بدهی را به منظور رفع نیاز وی پیشنهاد می‌دهد.

اوراق بدهی را می‌توان بر اساس ناشر آن به سه دسته‌ی دولتی، شرکت‌ها و شهرداری‌ها تقسیم نمود. علاوه بر این، اوراق بدهی‌ را می‌توان در سه دسته‌ اوراق خزانه‌ی اسلامی، اوراق مشارکت و صکوک به شرح زیر طبقه بندی نمود.
لازم به ذکر است در سال‌های اخیر، انتشار اوراق تبعی به عنوان روشی نوین جهت تأمین مالی دارندگان سهام شرکت‌ها معرفی گردیده است.

تفاوت استقراض از بازار سرمایه با تسهیلات بانکی

انواع اوراق:

اجاره

اوراق اجاره ابزاری است برای تامین منابع مالی بلند‌مدت به پشتوانۀ بخشی از دارایی‌های موجود شرکت یا دارایی‌هایی که شرکت قصد خرید آن را دارد. انتشار اوراق اجاره با یکی از دو هدف تامین دارایی و تامین نقدینگی (به پشتوانه سهام و یا به پشتوانه دارایی واجد شرایط شرکت) صورت می‏گیرد. این اوراق قابل نقل و انتقال در بورس هستند و نشان دهنده‏ مالکیت مشاع دارنده آن در دارایی مبنای انتشار اوراق ابزارهای بدهی و ساختار آنها است.

مزایای انتشار اوراق اجاره برای شرکت‌ها:

• امکان استفاده از دارایی‏های واجد شرایط شرکت و تامین منابع مالی به میزان ارزش روز آن‌ها،
• امکان مصرف وجوه جمع‏آوری شده از محل انتشار اوراق در تمامی پروژه‏های شرکت،
• سهولت انتشار اوراق اجاره نسبت به سایر اوراق با توجه به مبتنی بر دارایی بودن آن‌ها،
• ریسک‎‌های با اهمیت در فرآیند انتشار :
• عدم موافقت با سهام مورد درخواست بانی جهت تامین مالی در کمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار،

اجاره با هدف خرید دارایی

در این حالت اوراق اجاره به‌منظور خرید دارایی مورد نیاز شرکت شما منتشر می‌شود. نهاد واسط، دارایی هدف را، با استفاده از وجوه قرض ‌شده از طریق فروش اوراق، خریداری نموده و به شرکت شما اجاره می‌دهد.

اجاره مبتنی بر دارایی با هدف تامین نقدینگی

در این حالت اوراق اجاره به‌منظور تامین نقدینگی لازم برای فعالیت‌ شرکت منتشر می‌شوند. نهاد واسط با استفاده از پول حاصل از فروش اوراق، به وکالت از سرمایه‌گذاران، دارایی موضوع انتشار اوراق را از شرکت شما خریداری می‌کند. سپس در قالب قرارداد اجاره به شرط تملیک مجدداً به شما اجاره می‌دهد. این اوراق می تواند بر پایه زمین، ساختمان و تاسیسات، ماشین‌آلات، تجهیزات و وسایل حمل و نقل منتشر شود.

ویژگی دارایی‌های قابل قبول:

• ارزش روز دارایی می‌بایست متناسب با مبلغ تامین مالی موردنیاز باشد. ارزش‌گذاری بر اساس گزارش کارشناسان رسمی دادگستری یا مرکز امور مشاوران حقوقی، وکلا و کارشناسان قوه قضاییه تعیین می‌شود،
• به‌کارگیری دارایی در فعالیت شرکت شماجریانات نقدی ایجاد یا از خروج وجوه نقد جلوگیری کند،
• هیچ‌گونه محدودیت یا منع قانونی، قراردادی یا قضایی برای انتقال دارایی، منافع و حقوق ناشی از آن وجود نداشته باشد،
• نهاد واسط محدودیتی برای تصرف و اعمال حقوق مالکیت در دارایی نداشته باشد،
• مالکیت دارایی مشاع نباشد. مگر به شرط واگذاری مالکیت کل دارایی به بانی از سوی شریک،
• امکان واگذاری به غیر را داشته باشد،
• تا زمان انتقال مالکیت دارایی به ناشر، دارایی پوشش بیمه‌ کافی داشته باشد،

اجاره مبتنی بر سهام

در این حالت، شرکت می‏تواند بر مبنای سهام تحت تملک خود اوراق اجاره منتشر کند. مبلغ تامین مالی بانی به میزان ارزش دارایی‏های ثابت مشهود شرکت‌های زیر مجموعه بانی و یا خالص دارایی‏های همان شرکت، هر کدام که کمتر باشد، خواهد بود.

شرایط سهام مبنای انتشار:

• سهام مبنای انتشار اوراق اجاره باید در بورس اوراق بهادار تهران یا فرابورس ایران پذیرفته شده باشد،
• سهام مبنای انتشار اوراق اجاره مورد تایید کمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار باشد،
• ارزش سهام مبنای انتشار براساس حداقل قیمت پایانی سهام طی سه ماه اخیر تعیین می‏شود،
• نماد سهام مبنای انتشار، طی سه ماهه منتهی به ارایه درخواست شرکت به سازمان بورس و اوراق بهادار، نباید بیش از ده روز متوقف بوده باشد،

مرابحه

شرکت‏ها می‏توانند از اوراق مرابحه به‏منظور تامین سرمایه در گردش مورد نیاز و خرید دارایی استفاده نمایند.

شرکت‌ پول حاصل از فروش اوراق را برای خرید نقدی دارایی یا مواد اولیه استفاده می‌کند. سپس با پرداخت اقساط بدهی خود به سرمایه‌گذاران را تصفیه می‌کند. شرکت تا تصفیه کامل بدهی با سرمایه‌گذاران در دارایی خریداری شده مالکیت مشاع دارد.

در فرآیند انتشار اوراق مرابحه، بانی و فروشنده نباید دارای اتحاد مالکیتی باشند.

با اوراق مرابحه می‌توان زمین، ساختمان و تاسیسات، ماشین‏آلات و تجهیزات، وسایل حمل و نقل، نرم‏افزارهای الکترونیکی و بانک‏های اطلاعاتی، مواد و کالا خرید.

ویژگی دارایی‌های قابل قبول جهت انتشار:

• دارایی در زمان انتشار اوراق موجود باشد یا امکان تحویل آن در موعد مورد نظر بانی وجود داشته باشد،
• به‌کارگیری دارایی در فعالیت شرکت شماجریانات نقدی ایجاد یا از خروج وجوه نقد جلوگیری کند،
• هیچگونه محدودیت یا منع قانونی، قراردادی یا قضایی برای انتقال دارایی وجود نداشته باشد،
• تصرف و اعمال حقوق مالکیت در آن برای نهاد واسط محدودیت نداشته باشد،
• امکان واگذاری به غیر را داشته باشد،
• مالکیت آن به صورت مشاع نباشد،

مزایای انتشار:

• امکان تامین سرمایه در گردش شرکت و تامین مواد اولیه مصرفی با استفاده از این ابزار،
• سهولت انتشار اوراق مرابحه نسبت به سایر اوراق با توجه به مبتنی بر دارایی بودن این اوراق،

ریسک‌های با اهمیت در فرآیند انتشار:

• عدم موافقت با فروشنده در فرآیند انتشار اوراق مرابحه به علت مالکیت متحد دو رکن بانی و ناشر،

منفعت

شرکت‌ها می‌توانند بر مبنای درآمدهای آتی حاصل از فروش محصولات یا ارایه خدمات، پس از کسر بهای تمام شده و هزینه‌ بهره‌برداری مرتبط، اوراق منفعت منتشر کنند. مبلغ اوراق قابل انتشار از تنزیل سود ناخالص آتی حاصل می‌شود.
نهاد واسط (ناشر اوراق) مسئول بستن قراردادهای لازم با شرکت متقاضی تامین مالی برای استفاده از منافع موضوع اوراق و وصول وجوه حاصل از آن از جانب سرمایه‌گذاران است.

مزایای انتشار:

• امکان استفاده از ارزش فعلی منافع محرز شده و آتی یک خط تولید و یا خدمات قابل ارایه نظیر فروش بلیط و تامین مالی به پشتوانه این منافع،
• امکان تعیین سقف و کف برای نرخ بهره اوراق با استفاده از قراردادهای اختیار معامله خرید و فروش،

ریسک‌های با اهمیت در فرآیند انتشار:

• عدم موافقت با موضوع انتشار اوراق منفعت شرکت متقاضی در کمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار
• ریسک کمتر شدن منافع حاصل از موضوع انتشار اوراق از برآورد اولیه. در این صورت شرکت متعهد به پرداخت مابه‏التفاوت مبلغ تعهد شده با مبلغ تحقق یافته به سرمایه‏گذاران اوراق است. در این صورت سقف و کف اوراق در جهت منافع ذینفعان با قرارداد‌های اختیار خرید و فروش تضمین می‌شود.

شرایط منافع اوراق منفعت:

• منفعت مبنای انتشار اوراق می‌بایست در زمان انتشار اوراق دارای جریانات نقدی باشد،
• تعلق منفعت مبنای انتشار اوراق می‌بایست به متفاضی تامین مالی محرز شده باشد و تدوام آن در آینده بیش ازعمر اوراق باشد،
• هیچ نوع محدودیت یا منع قانونی، قراردادی یا قضایی برای انتقال، تصرف و استفاده از منفعت مبنای انتشار اوراق وجود نداشته باشد،
• در صورتی که منفعت مورد نظر ناشی از دارایی معینی است، تامین مالی دیگری بر مبنای عین دارایی انجام نشده باشد و همچنین دارایی مورد نظر در رهن یا توثیق قرار نگرفته باشد،

سفارش ساخت (استصناع):

اوراق سفارش ساخت برای تامین مالی از طریق انتشار اوراق بهادار به پشتوانه دارایی‌هایی که شرکت قصد ساخت آن را دارد، بکار می‌رود. این روش ابزاری برای تامین مالی فعالیت‌های پیمانکاری و تولیدی است.

شرکت در مقابل مبلغی معین، ساخت و تحویل دارایی مشخصی را در زمان معین متعهد می‏شود.

نهاد واسط می‏تواند با اخذ ضمانت‏نامه‏ بانکی بدون قید و شرط یا توثیق اوراق بهادار، حداکثر تا یک پنجم مبلغ کل اوراق را به عنوان پیش‏پرداخت به شرکت بدهد. این نهاد پس از تحویل گرفتن دارایی، می‏تواند آن را در قالب عقد قرارداد دیگری مانند اجاره یا مرابحه تا پایان عمر اوراق در اختیار شرکت بگذارد.

شرایط دارایی مبنای انتشار:

• هر نوع دارایی که امکان ساخت و تحویل آن در موعد مورد نظر شرکت وجود داشته باشد.
• نبود محدودیت یا منع قانونی، قراردادی یا قضایی برای ساخت و انتقال دارایی،
• از زمان شروع ساخت تا پایان سررسید اوراق، دارایی باید پوشش بیمه‌ کافی، از جمله بیمه مسئولیت مدنی و بیمه تمام خطر پروژه، را داشته باشد،
• تمامی مجوزهای قانونی لازم برای ساخت آن از مراجع ذیربط اخذ شده باشد،
• دارایی در حال ساخت تا پرداخت کلیه‏ وجوه اوراق، به وکالت از طرف دارندگان اوراق تحت مالکیت نهاد واسط قرار می‌گیرد،

مزایای انتشار:

• امکان تامین منابع مالی برای ساخت دارایی که شرکت قصد ساخت آن را دارد. به طور مثال شرکت‏های فعال در حوزه راه‏آهن برای ساخت واگن و قطار شهری،
• با توجه به عدم تزریق نقدینگی به صورت یک‏جا به پروژه، امکان سرمایه‏گذاری وجوه جمع‏آوری شده از محل انتشار اوراق توسط نهاد واسط وجود دارد،
• عدم ساخت و تحویل دارایی در موعد زمانی مقرر،

مشارکت:

اوراق مشارکت برای تامین مالی طرح های عمرانی- انتفاعی دولت یا ایجاد، تکمیل و توسعه طرح‏های سودآور تولیدی، ساختمانی و خدماتی شرکت‌ها قابل انتشار است. همچنین این اوراق می‌تواند برای تامین پول تهیه مواد‏اولیه مورد‏نیاز واحدهای تولیدی منتشر ‏شود.

حداکثر مبلغ مجاز انتشار اوراق توسط هر ناشر به میزانی است که بدهی‏های ناشر بعلاوه مبلغ اوراق حداکثر سه برابر حقوق صاحبان سهام شرکت شود. در صورتی که اصل و سود علی‏الحساب اوراق توسط بانک‏ها و مؤسسات مالی و اعتباری تحت نظارت بانک مرکزی تعهد و تضمین شود، رعایت این نسبت برای ناشر الزامی نیست. همچنین ابزارهای بدهی و ساختار آنها حداکثر مبلغ مجاز انتشار معادل ۶۰ درصد کل سرمایه‏گذاری طرح موضوع انتشار اوراق و یا مخارج باقی‏مانده طرح، هر کدام که کمتر باشد، است.

شرایط انتشار:

• طرح موضوع انتشار اوراق مشارکت دارای توجیه کامل اقتصادی، فنی و مالی باشد،
• وجوه حاصل از انتشار اوراق مشارکت صرفاً در طرح‏های موضوع اوراق مصرف شود،
• مشخص شدن ارزش روز آورده نقد و غیرنقد ناشر قبل از شروع فرآیند انتشار اوراق به منظور محاسبه سود قطعی اوراق در پایان فرآیند انتشار اوراق ،

خرید دِین:

اوراق خرید دین به‌ منظور خرید مطالبات مدت‌دار اشخاص حقوقی از قبیل فروش اقساطی، اجاره به شرط تملیک و جعاله به استثنای مطالبات ناشی از عقد سلف منتشر می‌شود.

شرکت‏های سهامی، تعاونی، مؤسسات و یا نهادهای عمومی غیر دولتی مشمول ماده ۳ قانون مدیریت خدمات کشوری می‏توانند بر مبنای ارزش حال مطالبات مدت‏دار خود از اشخاص حقیقی و حقوقی ناشی از عقود مبادله‏ای اقدام به انتشار اوراق خرید دین نمایند.

سرمایه‌گذاران اوراق خرید دین، به نهاد واسط وکالت بلاعزل می‏دهند مطالبات را از بانی بخرد.

مزایای انتشار:

• ابزار مناسبی است برای تامین مالی شرکت‏های که درآمد خود را به صورت اقساط دریافت می‏نمایند، به ویژه شرکت‏های واسپاری،

ریسک‌های با اهمیت در فرآیند انتشار:

• عدم موافقت با مطالبات شرکت متقاضی تامین مالی توسط سازمان بورس و اوراق بهادار،

جُعاله:

اوراق جعاله، اوراق مالکیت مشاع دارایی است که براساس قرارداد جعاله، تعهد انجام و تحویل آن مقرر شده است. بعد از پایان عمل موضوع قرارداد جعاله، صاحبان اوراق، مالک مشاع نتیجه عمل خواهند بود که این نتیجه ممکن است خدمت و یا دارایی فیزیکی باشد.

نهاد واسط به وکالت از طرف خریداران اوراق قرارداد جعاله با بانی و پیمانکار منعقد می‌کند. بانی ملزم به احداث، تکمیل یا تعمیر طرح موضوع انتشار است، که می‌تواند در این راستا اقدام به انتخاب پیمانکار نماید. شرکت طرف قرارداد بعد از احداث، تکمیل و یا تعمیر طرح، آن را به بانی تحویل می‌دهد. کلیه هزینه‏های مربوط به انتشار اوراق جعاله حسب مورد بر عهده بانی یا پیمانکار هستند.

اوراق جعاله برای احداث پروژه در دو قالب قابل اجرا است. در قالب اول پرداخت پرداخت سود بر عهده بانی است و سود اوراق معین و قطعی. در قالب دوم سود اوراق به صورت علی‌الحساب و پرداخت آن توسط پیمانکار انجام می‌شود.

در فرآیند انتشار اوراق جعاله بانی باید وزارتخانه، مؤسسه دولتی یا شرکت دولتی مشمول مواد ۲،۱ و ۴ یا مؤسسه یا نهاد عمومی غیر دولتی مشمول ماده ۳ قانون مدیریت خدمات کشوری باشد.

علی‏رغم عدم سابقه انتشار اوراق جعاله در بازار سرمایه کشور، این اوراق ابزار مناسبی برای تامین مالی پروژه‏‏های پیمانکاری با قراردادهای ساخت، بهره‏برداری و انتقال (BOT)، پروژه‏های احداث و بهره‏برداری (مهندسی، تدارکات، ساخت و تامین مالی EPCF ) و یا احداث (مهندسی، تدارکات و ساخت EPC ) ‏باشد.

از دیگر مزایای انتشار این اوراق، قابلیت استفاده از آن در صنعت گردشگری می‏باشد.

مضاربه:

اوراق مضاربه برای تامین مالی عملیات بازرگانی، یا همان خرید و فروش کالا، در مدت معین بکار می‌رود.

سرمایه‌گذاران با خرید اوراق، به نهاد واسط وکالت بلاعزل می‌دهند تا نسبت به انعقاد قرارداد مضاربه با شرکت اقدام کند. سهم شرکت درصدی از سود خالص عملیات بازرگانی است. این سهم در محدودۀ عرف رایج در صنعت فعالیت بانی تعیین می‌شود. رعایت این موضوع و افشای آن در مستندات انتشار اوراق باید توسط حسابرس شرکت متقاضی تایید شود. در سررسید اوراق، در صورت وجود مطالبات تسویه نشده یا کالای فروش نرفته، شرکت مکلف است مطالبات و کالای باقی‌مانده را به قیمت یا روش تعیین شده در بیانیه ثبت از نهاد واسط خریداری کند.

فروشندگان و خریداران طرف معامله بازرگانی از میان اشخاص حقیقی و یا حقوقی خواهند بود که با بانی تحت کنترل مشترک نبوده و یا تحت کنترل بانی نباشند.

ابزارهای بدهی

صکوک اجاره در حقیقت اوراق بهاداری است که دارنده آن به صورت مشاع، مالک بخشی از دارایی است که منافع آن بر اساس قرارداد اجاره به مصرف کننده یا بانی واگذار شده است.

شرایط متقاضیان

متقاضیان استفاده از این اوراق می‌توانند شرکت سهامی، تعاونی، صندوق سرمایه‌گذاری یا جزو نهادهای عمومی غیر دولتی باشند.

دارایی پشتیبان

زمین؛ ساختمان و تأسیسات، ماشین‌آلات و تجهیزات، وسایل حمل و نقل

اوراق رهنی

معرفی اوراق رهنی

با استفاده از اوراق رهنی، شرکت‌ها دریافتنی‌های خود را به اوراق بهادار تبدیل می‌کنند و به نوعی اصلاح ساختار در ترازنامه شرکت‌ها و صورت‌های مالی‌شان صورت می‌گیرد و از این طریق می‌توانند یک طلب را تبدیل به ثروت و نقدینگی کنند.

کاربرد

مطالبه‌های ناشی از وام‌های تجاری، وام‌های رهنی مسکن، وام‌های رهنی بازرگانی، حساب‌های دریافتی، مطالبه‌های مربوط به اجاره‌های بلند مدت.

شرایط متقاضیان

نهادهای مالی علی‌الخصوص بانک‌ها و همچنین بنگاه‌های تولیدی و بازرگانی از متقاضیان اصلی این اوراق هستند.

دارایی پشتیبان

زمین؛ ساختمان و تأسیسات، ماشین‌آلات و تجهیزات، وسایل حمل و نقل

اوراق سفارش ساخت

معرفی اوراق استصناع (سفارش ساخت)

این دسته از اوراق به‌منظور تأمین مالی کالایی که هنوز موجود نیست و ساخته نشده است منتشر می‎شود. لذا پس از انتشار این اوراق، سازنده اقدام به ساخت کالای مورد نظر می‌ کند.

کاربرد

ساخت و سفارش ساخت دارایی‌های سرمایه‌ای

شرایط متقاضیان

مناسب شرکت سهامی، تعاونی و نهادهای عمومی غیر دولت.

دارایی پشتیبان

هر نوع دارایی سرمایه‌ای که امکان ساخت و تحویل آن در دوره زمانی مورد نظر متقاضی انتشار اوراق، وجود داشته باشد.

اوراق مرابحه

معرفی اوراق مرابحه

مرابحه قراردادی است که فروشنده، قیمت تمام‌شده‌کالا اعم از قیمت خرید و هزینه‌های حمل‌ونقل و سایر هزینه‌های مربوطه را به اطلاع خریدار رسانده سپس تقاضای مبلغی اضافه به‌عنوان سود می‌کند.

کاربرد

شرکت‌ها می‌توانند به‌منظور تأمین سرمایه در گردش موردنیاز و خرید دارایی از آن استفاده کنند.

شرایط متقاضیان

دارایی در زمان انتشار اوراق،دارایی باید موجود بوده یا شرایط تحویل آن در دوره‌های زمانی مورد نظر متقاضی وجود داشته باشد. همچنین به‌کارگیری آن در فعالیت شرکت، منجر به ایجاد جریانات نقدی شده یا از خروج وجوه نقد جلوگیری نماید.

دارایی پشتیبان

دارایی‌های که می‌توانند پشتوانه این اوراق قرار بگیرند عبارتند از زمین، ساختمان و تأسیسات، ماشین‌آلات و تجهیزات و وسایل حمل و نقل.

اوراق منفعت

معرفی اوراق منفعت

اوراق منفعت سند مالی بهاداری است که بیانگر مالکیت دارنده آن بر مقدار معین خدمات یا منافع آینده از یک دارایی بادوام است که در ازای پرداخت مبلغ معینی به وی منتقل شده است.

کاربرد

تأمین مالی بنگاه اقتصادی از طریق پیش‌فروش منافع آتی کسب و کار.

شرایط متقاضیان

تولیدکنندگان و بنگاه‌های ارائه دهنده خدمات.

دارایی پشتیبان

دارایی‌های که می‌توانند پشتوانه این اوراق قرار بگیرند عبارتند از زمین، ساختمان و تأسیسات، ماشین‌آلات و تجهیزات و وسایل حمل و نقل.

اوراق خرید دین

در تأمین مالی از طریق اوراق خرید دین مشابه تسهیلات خرید دین در سیستم بانکی اقدام می‌شود و مطالبات متقاضی تأمین مالی مبنای انتشار اوراق قرار می‌گیرد. به این ترتیب که ارزش مطالبات مدت‌دار متقاضی تأمین مالی از طریق انتشار اوراق، تأمین شده و در اختیار وی قرار می‌گیرد. تفاوت اوراق خرید دین با خرید دین در سیستم بانکی، عرضه اوراق در بازار سرمایه است. اوراق خرید دین به منظور خرید مطالبات ریالی مدت‌دار اشخاص حقوقی از اشخاص حقیقی و حقوقی ناشی از عقود مبادله‌ای از قبیل فروش اقساطی، اجاره به شرط تملیک و جعاله (به استثنای سلف) منتشر می‌شود. با انتشار اوراق مذکور، بنگاه‌های اقتصادی (بعنوان بانی) می‌توانند مطالبات و اسناد مدت دار خود را به کسر فروخته و مشکل نقدینگی خود را مرتفع سازند. این اوراق برای شرکت‌هایی مناسب است که دارای مطالبات با سررسید بیش از یکسال هستند، عواید مستمر حاصل از مطالبات براساس قرارداد (به استثنای مطالبات ناشی از عقد سلف) مربوط پیش‌بینی و محقق می گردد بعلاوه اینکه وثایق مطالبات مذکور، از نوع وثایق رهنی نیست.

اوراق سلف موازی استاندارد

اوراق سلف موازی استاندارد یکی از ابزارهای تأمین مالی است که می‌تواند به‌عنوان راهکاری برای تأمین مالی شرکت‌‌ها مورد استفاده قرار گیرد. با توجه به وجود بازار ثانويه فعال (بورس کالا/ بورس انرژی) براي این‌گونه اوراق می‌توان از طریق انتشار اين اوراق بهادار سرمايه‌های کلان مورد نیاز برای تکمیل پروژه‌ها و يا تأمين مالي بنگاه‌های تولیدی را جذب نمود. در قرارداد سلف، مقدار معینی از دارایی پایه بر اساس مشخصات قرارداد به پیش‎فروش می‌رسد. وجه قرارداد مذکور باید در هنگام معامله و طبق زمان‌بندی تعیین‌شده در مشخصات قرارداد پرداخت و دارایی پایه در سررسید تحویل شود. ذکر این نکته ضروری است که در قراردادها سلف موازی استاندارد این امکان وجود دارد که در تاریخ سررسید اوراق، بجای تحویل دارایی پایه، تسویه نقدی انجام شود. در این حالت، اصل بدهی و سود اوراق در انتهای دوره به‌صورت یکجا به دارندگان اوراق بازپرداخت می‌شود. با توجه به سادگی فرآیند انتشار این نوع از اوراق نسبت به سایر اوراق بهادار اسلامی، تأمین مالی در کوتاه‌ترین زمان ممکن انجام می‌شود.

اوراق مشارکت

اوراق مشارکت سندی است گویای مالکیت دارنده آن، نسبت به بخشی از یک دارایی حقیقی که متعلق به دولت، شرکت‏های تعاونی یا خصوصی است و تا سررسید اوراق، هر نوع تغییر قیمت دارائی متوجه صاحب اوراق مشارکت است. طبق تعریف قانون انتشار اوراق مشارکت در ایران اوراق مشارکت، اوراق بهادار با نام يا بي‌نامى است كه به قيمت اسمى مشخص براى مدت معين منتشر مي‏ شود و به سرمايه‏ گذارانى كه قصد مشاركت در اجراى طرح‏هاى موضوع انتشار اوراق را دارند واگذار مي‌گردد.

بازار بدهی چیست؟

بازار بدهی - که اغلب بازار اوراق قرضه، بازار با درآمد ثابت یا بازار اعتبار نامیده می شود - نامی است که به همه معاملات و انتشار اوراق بدهی داده می شود. دولت ها معمولاً اوراق قرضه صادر می کنند تا سرمایه خود را برای پرداخت بدهی ها یا بهبود زیرساخت ها تأمین کنند. شرکت های سهامی عام نیز زمانی که نیاز به تامین مالی پروژه های توسعه کسب و کار یا حفظ عملیات جاری دارند، اوراق قرضه صادر می کنند.

درک بیشتر بازار بدهی

بازار بدهی به طور کلی به دو بخش مختلف تقسیم می شود: بازار اولیه و بازار ثانویه. در بازار اولیه معاملات به طور مستقیم بین ناشران اوراق قرضه و خریداران آن انجام می شود. در اصل، بازار اولیه باعث ایجاد و انتشار اوراق بدهی کاملاً جدید می شود که قبلاً به مردم عرضه نشده بودند.

در بازار ثانویه، اوراق بهاداری که قبلاً در بازار اولیه فروخته شده اند، در تاریخ های بعدی خرید و فروش می شوند. سرمایه گذاران می توانند این اوراق را از یک کارگزار خریداری کنند که به عنوان واسطه بین طرف های خرید و فروش عمل می کند. این اقلام در بازار ثانویه ممکن است در قالب صندوق‌های بازنشستگی، صندوق‌های سرمایه گذاری مشترک و بیمه‌نامه‌های بیمه عمر بسته‌بندی شوند (در میان بسیاری از ساختارهای محصول دیگر).

تاریخچه ای از بازار بدهی

اوراق بدهی بسیار طولانی تر از سهام معامله شده اند. در واقع، وام هایی که قابل واگذاری یا انتقال به دیگران بودند، در اوایل در بین النهرین باستان ظاهر شدند، جایی که بدهی های بر حسب واحد وزن دانه می توانستند بین بدهکاران مبادله شود. در واقع، سابقه اسناد بدهی ثبت شده به 2400 سال قبل از میلاد برمی گردد؛ به عنوان مثال، یک لوح گلی کشف شده در نیپور (عراق کنونی)، موید این موضوع است. این لوح در واقع تضمینی برای پرداخت غلات و عواقب ذکر شده در صورت عدم بازپرداخت بدهی را ثبت می کرده است.

بعدها، در قرون وسطی، دولت ها شروع به صدور بدهی های دولتی به منظور تأمین مالی جنگ ها کردند. در واقع، بانک انگلستان، قدیمی ترین بانک مرکزی جهان که هنوز وجود دارد، برای جمع آوری پول برای بازسازی نیروی دریایی بریتانیا در قرن هفدهم از طریق انتشار اوراق در بازار بدهی تأسیس شد. اولین اوراق بدهی خزانه داری ایالات متحده نیز برای کمک به تأمین مالی ارتش، ابتدا در جنگ استقلال از پادشاهی بریتانیا، و مجددا به شکل «اوراق آزادی» برای کمک به جمع آوری بودجه برای جنگ جهانی اول منتشر شد.

بازار بدهی برای اوراق شرکتی نیز بسیار قدیمی است. شرکت‌های دارای مجوز اولیه مانند شرکت می‌سی‌سی‌پی قبل از انتشار سهام، اسناد بدهی را منتشر کردند. این اوراق مانند تصویر زیر به صورت «ضمانت» یا «گارانتی» صادر شده و به صورت دستی برای دارنده اوراق نوشته شده است.

انواع بازار بدهی

بازار بدهی عمومی را می توان به اوراق بدهی زیر تقسیم کرد که هر کدام مجموعه ای از ویژگی های خاص خود را دارند.

اوراق بدهی شرکتی

شرکت‌ها اوراق قرضه شرکتی را برای جمع‌آوری پول به دلایل مختلفی منتشر می‌کنند، مانند تأمین مالی عملیات جاری، گسترش خطوط تولید، یا افتتاح تأسیسات تولیدی جدید. اوراق قرضه شرکتی معمولاً ابزارهای بدهی نسبتا بلندمدتی را توصیف می کنند که سررسید حداقل یک ساله دارند.

اوراق ابزارهای بدهی و ساختار آنها قرضه شرکتی معمولاً به عنوان درجه سرمایه گذاری یا با بازده بالا (یا "ناخواسته") طبقه بندی می شوند. این طبقه بندی بر اساس رتبه اعتباری اختصاص یافته به اوراق بدهی و ناشر آن است. درجه سرمایه گذاری رتبه ای است که نشان دهنده یک اوراق با کیفیت بالا است که ریسک نکول نسبتاً پایینی را ارائه می دهد. شرکت‌های رتبه‌بندی اوراق قرضه مانند Standard & Poor’s از عناوین مختلفی استفاده می‌کنند که از حروف بزرگ و کوچک "A" و "B" تشکیل شده است تا رتبه کیفیت اعتباری اوراق را شناسایی کنند.

اوراق قرضه ناخواسته اوراق قرضه‌ای هستند که نسبت به اکثر اوراق صادر شده توسط شرکت‌ها و دولت‌ها خطر نکول بیشتری دارند. اوراق قرضه در واقع بدهی یا قولی است که برای پرداخت سود به سرمایه گذاران همراه با بازگشت اصل سرمایه در ازای خرید اوراق داده می شود. اوراق قرضه ناخواسته نشان دهنده اوراق بدهی صادر شده توسط شرکت هایی است که از نظر مالی دچار مشکل هستند و در معرض خطر بالای نکول یا عدم پرداخت سود خود یا بازپرداخت اصل سرمایه به سرمایه گذاران هستند. اوراق قرضه ناخواسته اوراق با بازدهی بالا نیز نامیده می شود زیرا بازده بالاتر برای کمک به جبران هر گونه خطر نکول مورد نیاز است. این اوراق دارای رتبه اعتباری زیر BBB- از S&P هستند.

اوراق بدهی دولتی

همانطور که احتمالا بدانید، یکی از راه حل های دولت ها، به عنوان مثال برای جبران موقت کسری بودجه، استفاده از بازار بدهی می باشد. اوراق بدهی دولتی با پرداخت ارزش اسمی مندرج در گواهی اوراق قرضه در تاریخ سررسید توافق شده، خریداران را جذب می کند، در حالی که بعضی از آنها در طول مسیر نیز پرداخت های سود دوره ای را به همراه دارند. این ویژگی، اوراق قرضه دولتی را برای سرمایه گذاران محافظه کار جذاب می کند. از آنجایی که بدهی های دولتی توسط دولتی پشتیبانی می شود که می تواند از شهروندان خود مالیات بگیرد یا پول چاپ کند تا پرداخت ها را پوشش دهد، این اوراق به طور کلی کم خطرترین نوع اوراق بدهی محسوب می شوند.

در ایالات متحده، اوراق قرضه دولتی به عنوان اوراق خزانه داری شناخته می شود که تا کنون فعال ترین و نقدشونده ترین بازار اوراق قرضه امروزی است. اسناد خزانه داری (T-Bill) یک تعهد کوتاه مدت بدهی دولت ایالات متحده است که توسط وزارت خزانه داری با سررسید یک سال یا کمتر پشتیبانی می شود. اسکناس خزانه (T-note) یک اوراق بدهی قابل فروش دولت ایالات متحده با نرخ بهره ثابت و سررسید بین یک تا 10 سال است. اوراق قرضه خزانه داری (T-bond) نیز اوراق بدهی دولتی صادر شده توسط دولت فدرال ایالات متحده است که سررسید آنها بیش از 20 سال است.

اوراق بدهی شهری

در ایالات متحده، ایالت ها، شهرها، مناطق ویژه و سایر نهادهای دولتی که به دنبال جمع آوری پول نقد برای تامین مالی پروژه های مختلف هستند، از بازار بدهی استفاده کرده و اقدام به صدور اوراق بدهی به صورت محلی می کنند. اوراق قرضه شهرداری معمولاً در سطح فدرال معاف از مالیات هستند و ابزارهای بدهی و ساختار آنها همچنین می توانند در سطوح مالیاتی ایالتی یا محلی نیز معاف از مالیات باشند، که آنها را برای سرمایه گذاران واجد شرایط مالیاتی جذاب می کند.

شاخص های بازار بدهی

همانطور که به عنوان مثال شاخص‌ S&P 500 عملکرد سهام را دنبال می‌کند، شاخص‌های بزرگ اوراق قرضه مانند شاخص اوراق قرضه بلومبرگ، عملکرد سبد اوراق بدهی شرکتی را دنبال و اندازه‌گیری می‌کنند. بسیاری از شاخص های اوراق قرضه اعضای شاخص های گسترده تری هستند که عملکرد پرتفوی اوراق بدهی جهانی را اندازه گیری می کنند.

شاخص اوراق قرضه دولتی/شرکتی بلومبرگ، یک شاخص معیار مهم است که مانند سایر شاخص‌های معیار، استانداردی را در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می‌دهد که براساس آن می‌توانند عملکرد یک صندوق یا اوراق بهادار را ارزیابی کنند. همانطور که از نام آن پیداست، این شاخص شامل اوراق قرضه دولتی و شرکتی می شود. این شاخص شامل ابزارهای بدهی شرکتی با درجه سرمایه گذاری با صدور بالاتر از 100 میلیون دلار و سررسید یک ساله یا بیشتر است. این شاخص یک شاخص معیار بازده کل برای بسیاری از صندوق‌ها و ETF های اوراق قرضه است.

بازار بدهی در مقابل بازار سهام

هر دو بازار سهام و بازار بدهی تمایل دارند بسیار فعال و با نقدشوندگی بالا باشند اما اوراق بدهی از چند جهت با سهام متفاوت است. اوراق قرضه نشان دهنده تامین مالی از طریق بدهی است، در حالی که سهام تامین مالی از طریق حقوق صاحبان سهام است. اوراق بدهی نوعی اعتبار است که به موجب آن وام گیرنده (یعنی صادرکننده اوراق) باید اصل سرمایه مالک اوراق قرضه را به اضافه سود اضافی در طول مسیر بازپرداخت کند. سهام به سهامدار حق بازگشت سرمایه را نمی دهد و تنها در پایان هر سال در صورتیکه عملیات شرکت سودآور بوده باشد، بسته به سیاست شرکت، مقداری از این سود بین سهامداران تحت عنوان سود نقدی تقسیم می شود. به دلیل حمایت های قانونی و تضمین های موجود در اوراق بدهی مبنی بر بازپرداخت به طلبکاران، اوراق قرضه معمولاً ریسک کمتری نسبت به سهام دارند و بنابراین بازده مورد انتظار کمتری را نیز دارا می باشند. از آن سو، سهام ذاتاً ریسک بیشتری نسبت به اوراق قرضه دارند و بنابراین پتانسیل بیشتری برای سود بیشتر یا زیان بیشتر دارند.

مزایا و معایب بازار بدهی

اکثر کارشناسان مالی توصیه می کنند که یک سبد دارای تنوع مناسب، مقداری به ابزارهای بازار بدهی تخصیص داشته باشد. اوراق بدهی نقدشونده و دارای نوسانات کمتری نسبت به سهام هستند، اما به طور کلی بازده کمتری را در طول زمان ارائه می دهند و ریسک اعتبار و نرخ بهره را نیز به همراه دارند. بنابراین، اختصاص درصد بالایی از پرتفوی به اوراق قرضه در طولانی مدت، می تواند بیش از حد محافظه کارانه باشد.

مانند هر چیز در دنیای بازارهای مالی، اوراق بدهی مزایا و معایب خود را دارند:

مزایا:

• دارای ریسک و نوسان کمتر نسبت به سهام
• اوراق قرضه شرکتی و دولتی از فعال ترین و نقد شونده ترین بازارها می باشد.
• در صورت ورشکستگی یک شرکت، دارندگان اوراق قرضه نسبت به سهامداران ارجحیت دارند.

معایب

• بازدهی کمتر نسبت به سهام
• قرار گرفتن در معرض ریسک نکول و ریسک تورم

جمع بندی

در این مطلب با مفهوم و کاربرد بازارهای بدهی آشنا شدیم. به طور خلاصه میتوان گفت:

اوراق اجارة تأمین نقدینگی

در این نوع از اوراق اجاره، بانی با ارائه طرح توجیهی اقدام به انتخاب شرکت واسط (SVP)می کند. شرکت واسط با انتشار اوراق و با جمع آوری پول از سرمایه گذاران، به وکالت از طرف آنان یکی از دارایی های فیزیکی بانی را به صورت نقد خریداری می کند، سپس به صورت اجاره عادی یا به شرط تملیک دوباره به بانی واگذار می نماید. سود این اوراق در سررسیدهای مشخص به صورت اجاره بهای دارایی به دارندگان اوراق پرداخت می شود. دارندگان اوراق قبل از سررسید، می توانند اوراق خود را در بازار ثانوی به فروش برسانند. SPV در پایان قرارداد اجاره عادی دارایی را از بانی تحویل گرفته و به وکالت از طرف سرمایه گذاران در بازار دارایی های مستهلک می فروشد و در اجاره به شرط تملیک، دارایی را به تملیک مستأجر درمی آورد.

شرایط انتشار

اوراق اجاره بانی باید دارای شرایط زیر باشد:

• شخص حقوقی غیردولتی که قالب حقوقی آن سهامی یا تعاونی باشد،
• مجموع جریان نقدی حاصل از عملیات آن در دو سال مالی اخیر مثبت باشد،
• حداکثر نسبت مجموع بدهی ها به دارایی های آن 90 درصد باشد،
• اظهارنظر بازرس و حسابرس شرکت در خصوص صورت های مالی دو دورة مالی اخیر آن مردود یا عدم اظهارنظر نباشد.

در صورتی که بانکها یا موسسات مالی و اعتباری تحت نظارت بانک مرکزی اصل و سود اوراق را تضمین نموده باشند، رعایت بندهای 2 و 3 برای بانی الزامی نمی باشد.

انواع دارایی قابل قبول برای اوراق اجاره دارایی های قابل قبول جهت انتشار اوراق اجاره به شرح زیر می باشند:

• زمین
• ساختمان و تأسیسات
• ماشین آلات و تجهیزات
• وسایل حمل و نقل

شرایط عمومی دارایی پایه

• به کارگیری آن در فعالیت بانی، منجر به ایجاد جریانات نقدی شده یا از خروج وجوه نقد جلوگیری نماید.
• هیچگونه محدودیت یا منع قانونی، قراردادی یا قضایی برای انتقال دارایی، منافع و حقوق ناشی از آن وجود نداشته باشد.
• تصرف و اعمال حقوق مالکیت در آن برای نهاد واسط دارای هیچگونه محدودیتی نباشد.
• مالکیت آن به صورت مشاع نباشد.
• امکان واگذاری به غیر را داشته باشد.
• تا زمان انتقال مالکیت دارایی به بانی، دارایی از پوشش بیمه ای مناسب و کافی برخوردار باشد.

اوراق مشارکت

• اوراق مشارکت در اصطلاح علم اقتصاد، نوعی از اوراق بهادار است که توسط دولت، شهرداری، شرکت‌های دولتی و خصوصی، برای تأمین اعتبار طرح‌های عمرانی یا زیرساختی در کشور، منتشر می‌گردد. تهیهٔ دستورالعمل اجرایی و مقررات ناظر بر انتشار اوراق مشارکت بر عهدهٔ بانک مرکزی است. طبق دستورالعمل بانک مرکزی، اوراق مشارکت اوراق بهاداری هستند که با مجوز بانک مرکزی برای تأمین بخشی از منابع مالی مورد نیاز، طرح‌های سودآور تولیدی و خدماتی (به استثنای امور بازرگانی) در چارچوب عقدمشارکت مدنی ، توسط سازمان جاری منتشر می‌شود. در هر ورقهٔ مشارکت، میزان سهم دارندهٔ آن مشخص شده‌است

نکات مهم انتشار اوراق مشارکت

• پروژه موضوع انتشار اوراق مشارکت باید در قالب شخصیت حقوقی انجام شود که دارای سوابق مالی حسابرسی شده توسط حسابرسان معتمد بورس باشد.
• ناشر نباید زیان انباشته داشته باشد، عملکرد شرکت باید سودآور بوده و به تشخیص بورس امکان سودآوری آن در آینده وجود داشته باشد.
• گزارش حسابرس مستقل در خصوص آخرین صورت های مالی حسابرسی شده نباید حاوی اظهارنظر مردود یا عدم اظهارنظر باشد.
• پروژة موضوع انتشار اوراق مشارکت باید براساس گزارش توجیهی حسابرسی شده توسط حسابرس معتمد بورس از توجیه مالی، فنی و اقتصادی مناسبی برخوردار باشد.
• داشتن وثایق معتبر جهت ارائه به ضامنی که بازپرداخت اصل و سود اوراق مشارکت را تضمین خواهد کرد. پروژه موضوع انتشار اوراق مشارکت می تواند یکی از تضامین قابل ارائه به ضامن باشد که به نتیجة مذاکره با ضامن بستگی دارد.
• حداقل سهم الشرکه ناشر در هر طرح توسط مرجع صادرکننده مجوز انتشار اوراق تعیین می شود. معموالً، حداقل 50 درصد از منابع مورد نیاز برای اجرای پروژه باید توسط ناشر تأمین شود.
• سقف مبلغ اوراق مشارکت قابل انتشار برای شرکت های پذیرفته شده در بورس به تشخیص هیئت پذیرش و حداکثر تا 70 درصد ارزش ویژه هر شرکت است. همچنین، حداکثر میزان اوراق مشارکت قابل انتشار براساس ضوابط داخلی سازمان بورس و اوراق بهادار بدین ترتیب اعمال شده است که نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام، بعد از انتشار اوراق مشارکت، حداکثر مساوی عدد 3 باشد.در صورتی که اصل و سود اوراق مشارکت توسط بانکها و موسسات مالی و اعتباری تحت نظارد بانک مرکزی ضمانت شده باشد، نیازی به رعایت بندهای 2 و 7 توسط ناشر نمیباشد.

• مصرف وجوه حاصل از واگذاری اوراق مشارکت در محلی غیر از پروژه های مبنای انتشار اوراق مشارکت، مجاز نیست.
• اوراق مشارکت ممکن است قابل تعویض با سهام سایر شرکت های پذیرفته شده در بورس باشد. در این صورت ناشر موظف است حداقل به میزان اوراق مشارکت قابل تعویض، موجودی سهام شرکت های مذکور را تا سررسید نهایی اوراق مشارکت نگهداری نماید.

• اوراق مشارکت ممکن است قابل تبدیل به سهام شرکت ناشر باشد. در این صورت مجمع عمومی فوق العاده بنا به پیشنهاد هیئت مدیره و گزارش خاص بازرس یا بازرسان شرکت اجازه انتشار اوراق مشارکت را می دهد و شرایط و مهلتی را که طی آن دارندگان این گونه اوراق خواهند توانست اوراق خود را به سهام شرکت تبدیل کنند تعیین و اجازة افزایش سرمایه را به هیئت مدیره خواهد داد.

تعریف و ویژگی های اوراق استصناع

اوراق استصناع :

اوراق بهاداری هستند که دارندگان آنها به صورت مشاع مالک دارایی مالی هستند که براساس قرارداد استصناع شکل می گیرد.

این اوراق دارای بازده معین و قابل مبادله در بازار ثانوی بوده است.

وزارت خانه ها، شهرداری ها، شرکت های دولتی و بخش خصوصی برای تأمین مالی طرح های عمرانی و توسعه ای می توانند اقدام به انتشار اوراق استصناع نمایند.

امکان بازار ثانوی اوراق استصناع

همه انواع اوراق استصناع از نوع ابزارهای مالی انتفاعی با سود معین می باشند، بر این اساس می توانند اهداف و سلیقه های بخش مهمی از صاحبان وجوه مازاد که قصد سرمایه گذاری بدون ریسک دارند را پوشش دهند، در نتیجه قابلیت مالی خرید و فروش در بازار ثانوی را خواهند داشت

پیش بینی می گردد برای خرید و فروش اوراق استصناع بازار ثانوی فعالی شکل گیرد و قیمت بازاری آنها متناسب با مدت و مبلغ اسمی اوراق، تعیین شود و ابزار جدیدی شبیه اوراق مشارکت، با نرخ بازدهی معین وارد بازار سرمایه شود.

تعریف اوراق منفعت

• ورق منفعت سند مالی بهاداری است که بیانگر مالکیت دارندة آن بر مقدار معین خدمات یا منافع آینده از یک دارایی بادوام است که در ازای پرداخت مبلغ معینی به وی منتقل شده است مانند گواهی حق اقامت در هتل معین برای روز معین، حق استفاده از خدمات آموزشی دانشگاه برای ترم یا سال معین، حق استفاده از یک ساعت پرواز برای مقصد معین و حق استفاده از خدمات حج یا عمره برای سال معین.

کاربردهای اوراق منفعت

• واگذاری منافع آینده دارایی های بادوام:

صاحبان دارایی های بادوام گاهی به نقدینگی احتیاج دارند و حاضرند برای تأمین آن، بخشی از منافع حاصل از دارایی های بادوام خود را از پیش واگذار کنند. در این موارد اگر صاحبان دارایی در جست و جوی استفاده کننده نهایی )کسی که بخواهد در روز معین از منافع دارایی معین استفاده کند( باشند، احتمال موفقیت خیلی پایین و در حد صفر است. برای حل این مشکل می توان از اوراق منفعت استفاده کرد. یعنی صاحبان دارایی برای بخشی از منافع دارایی، اوراق منفعت منتشر و سپس آن ها را در مقابل مبلغ معینی به متقاضیان واگذار می کنند. دارندگان اوراق می توانند صبر کنند و در زمان معین از آن منافع بهره ببرند؛ کما اینکه می توانند قبل از فرا رسیدن مدت آن را به دیگران واگذار کنند.

• واگذاری خدمات آینده:

همانند صاحبان دارایی های بادوام، شرکت ها و مؤسسه های خدماتی نیز گاهی برای تأمین سرمایه در گردش یا توسعه فعالیت های اقتصادی، نیازمند پول می شوند و حاضرند بخشی از خدمات آینده خود را از پیش واگذار کنند. در این موارد نیز اگر شرکت های خدماتی به دنبال مشتری نهایی )استفاده کننده واقعی از خدمات( باشند، احتمال موفقیت در سطح پایین و نزدیک به صفر است، در حالی که استفاده از اوراق بهادار منفعت می تواند این مشکل را به آسانی حل کند.

مکانیسم بازار اوراق منفعت

• صاحبان دارایی های بادوام به منظور حل مشکل نقدینگی خود می توانند برای بخشی از منافع حاصل از دارایی، اوارق منفعت منتشر کند. در این حالت نهاد واسط با جمع آوری پول از مردم به وکالت از طرف آنان، منافع آتی حاصل از دارایی بادوام را به ارزش فعلی پیش خرید می کند. سود این اوراق در سررسیدهای مشخص از طریق نهاد واسط در اختیار سرمایه گذاران قرار می گیرد. در زمان سررسید نیز، دارندگان اوراق از وجوه حاصل از منافع بهره مند می شوند. دارندگان اوراق می توانند اوراق خود را قبل از سررسید در بازار ثانوی به فروش رسانند.

ارزش اوراق منفعت و نرخ بازدهی آن

• قیمت اوراق بهادار منفعت و سود حاصل از خرید و فروش آن ها )نرخ بازدهی( به عوامل زیادی چون اعتبار صاحبان دارایی و شرکت های خدماتی، قیمت اسمی منافع و خدمات، نرخ بازدهی ابزارهای مالی مشابه، زمان و مکان ارائه منافع و خدمات بستگی دارد
• ارزش صکوک منفعت بر اساس ارزش فعلی منافع آتی حاصل از دارایی های بادوام یا ارزش فعلی خدمات محاسبه می شود. ارزش فعلی هر ورقه منفعت با لحاظ ارزش اسمی، نرخ تنزیل و مدت زمان باقی مانده تا زمان استفاده از منافع به دست می آید.

مثال کاربردی اوراق منفعت

به عنوان مثال یک شرکت پیمانکاری بزرگراهی را تحت قرارداد BOT احداث کرده و اکنون به مدت 20 سال حق بهره برداری از این بزرگراه از جمله عوارض دریافتی را داشته و از طرف دیگر برای ورود به دیگر پروژه های خود نیاز به منابع مالی جدید دارد. لذا می تواند منافع حاصل از بزرگراه احداث شده را به عموم واگذار نماید. در این حالت نهاد واسط با جمع آوری وجوه از مردم، درآمد حاصل از عوارض بزرگراه ها را طی عمر اوراق منفعت پیش خرید می کند. شرکت پیمانکاری نیز وجوه حاصل از عوارض را پس از کسر هزینه های بزرگراه در اختیار نهاد واسط قرار می دهد. از آنجاییکه عوارض بزرگراه ها و هزینه ها به صورت مستمر و نه در دوره های زمانی خاص ایجاد می شود لذا نهاد واسط این وجوه را به نمایندگی از طرف دارندگان اوراق در حساب بانکی مشخص سپرده گذاری می کند. نهاد واسط در سررسیدهای مشخص حداقل سود علی الحساب تضمین شده توسط ضامن اوراق را از حساب ابزارهای بدهی و ساختار آنها بانکی مذکور برداشت کرده و در اختیار دارندگان اوراق قرار می دهد. درپایان عمر اوراق نیز نهاد واسط مانده وجوه موجود در حساب بانکی که بیانگر اصل اوراق و سایر منافع احتمالی و سود سپرده است را در اختیار دارندگان اوراق قرار می دهد.

آشنایی کامل با بازارهای مالی و انواع آن

بازار مالی، واژهای است که در بسیاری از بازارها به کار میرود. به بازارهایی که در آنها تجارت، خرید و فروش انجام میشود، بازار مالی میگویند. معاملات اوراق بهادار مانند: اوراق سهام، اوراق قرضه، ارز و… در بازارهای مالی انجام میشود. از ویژگیهای این بازار میتوان به مشخص بودن قیمت و قوانین مربوط به هزینه معاملات اشاره کرد. قیمت اوراق بهادار در بازارهای مالی با توجه به عرضه و تقاضا تعیین میشود. با استفاده از بازارهای مالی ، شرکتها سرمایه مورد نیاز خود را برای انجام فعالیتهای جدید تامین میکنند.
زمانی که از بازارهای مالی صحبت میشود، اولین گزینه ای که به ذهن ما می‌رسد، بازار بورس و اوراق بهادار است، در صورتی که بازارهای مالی متعددی نیز مانند: بازار بورس، بازار طلا، بازار پول، بازار مسکن و… وجود دارد. یکی از راههای سرمایهگذاری، خرید دارایی های مالی است. از انواع داراییهای مالی میتوان به: سپردهگذاری در بانکها، صندوقهای بازنشستگی و انواع بیمهنامهها اشاره کرد.

بازارهای مالی بر اساس معیارها

بازارهای مالی بر اساس معیارها به سه دسته تقسیم میشوند:

• طبقهبندی بر اساس نوع دارایی
• طبقهبندی بر اساس مرحله عرضه اوراق بهادار
• طبقهبندی بر اساس سررسید تعهدات مالی

1- بازار مالی بر اساس نوع دارایی

بازار مالی بر اساس نوع دارایی به چند دسته تقسیم میشود. بازار سرمایه نیز بخشی از این بازارها میباشد. نمونه‌ای از این بازارها عبارتند از:

بازار سهام: که در آن، سهام شرکتها عرضه می‌شود.

بازار اوراق بدهی: بازاری که در آن، داد و ستد ابزارها با درآمد ثابت صورت می‌گیرد.

بازار ابزارهای مشتق: بازار معاملات ابزارهای مبتنی بر دارایی ‌های مالی يا فيزيكی (كه از آن جمله می‌‌توان به قرارداد اختيار معامله و قرارداد آتی اشاره كرد) می‌باشد.

در ادامه به طور کامل بازارهای مالی را به شما معرفی می‌کنیم.

2- بازار مالی بر اساس مرحله عرضه اوراق بهادار

بازارهای مالی بر این اساس به دو بازار اولیه و بازار ثانویه تقسیم می‌شوند.

بازار اولیه (Primary Market)

بازاری است که در آن دارایی‌های مالی خود با منابع بلندمدت را می‌توانید مبادله کنید. در این بازار، فروشنده اوراق بهادار با فروش این اوراق، وجه مورد نیاز خود را به دست می‌آورد.

بازار ثانویه (Secondary Market)

در این بازار، اوراق بهاداری که قبلاً منتشر شده، خرید و فروش می‌شوند. این بازار، سبب می‌شود که افراد از فروش اوراق خود و تبدیل آن به نقدینگی اطمینان یابند؛ همچنین این بازار، قیمت سهام‌های منتشر شده به عنوان عرضه اولیه را نیز مشخص می‌کند.

بازار ثانویه به دو دسته تقسیم می شود:

بازار سازمان یافته بورس اوراق بهادار (Stock Market)

بازار رسمی سرمایه است که در آن خرید و فروش سهام شرکتها و اوراق قرضه مؤسسات دولتی و خصوصی انجام می‌شود. بازار بورس اوراق بهادار نیز در این بازار قرار می‌گیرد. قیمت سهام در این بازار، با ابزارهای بدهی و ساختار آنها توجه به عرضه و تقاضا تعیین می‌شود.

بازار فرابورس (Over the Center Market)

دومین بازار سرمایه ایران، بازار فرابورس می‌باشد. این بازار همانند بازار بورس است، با این تفاوت که شرایط پذیرش در آن راحت تر از بازار بورس می‌باشد. این بازار به چهار دسته بازارا ول، بازار دوم، بازار پایه (زرد، نارنجی و قرمز) و بازار سوم تقسیم می‌شود.

برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه بازار فرابورس و تفاوت آن با بازار بورس به مقاله تفاوت بورس و فرابورس مراجعه کنید.

3-بازارهای مالی بر اساس سررسید تعهدات مالی

بازار پول

بازار پول، بازاری برای داد و ستد پول و ديگر دارایی‌های مالی جانشین نزدیک به پول (كه سررسيد كمتر از يك سال دارند) می باشد؛ همچنین از بازار پول، می‌توان با عنوان بازار ابزارهای مالی کوتاه‌مدت با ریسک کم در عدم پرداخت، نقدشوندگی و ارزش اسمی بالا نام برد.

در ادامه بازار پول را به طور کامل توضیح خواهیم داد.

انواع بازارهای مالی

بازارهای مالی به دو دسته تقسیم می‌شوند:

1 – بازار سرمایه (Capital market)

2 – بازار پولی (Money market)

بازار سرمایه (Capital market)

بازار سرمایه، نمونه‌ای از بازارهای مالی است که در آن داد و ستد ابزارهای مالی با سررسید بیشتر از یک سال و همچنین دارایی‌های که سررسید ندارند، انجام می‌شود. بازار سرمایه از مهمترین بازارها برای پس‌انداز و تأمین سرمایه شرکتها می‌باشد. از متداول‌ترین شکل مبادله مالی در بازار سرمایه، تامین مخارج مالی دولت می‌باشد.

ابزارهای بازار سرمایه

بازار سرمایه از دو ابزار برای داد و ستد استفاده می‌کند: ابزارهای تامین مالی دراز مدت و ابزارهای ویژه مدیریت خطر

ابزارهای تامین مالی دراز مدت

این ابزارها در بازارهای مالی به چند دسته تقسیم می‌شوند که در ادامه هرکدام را به طور کامل توضیح خواهیم داد.

سهام: بخشی از دارایی‌های یک شرکت یا واحد تولیدی است که دارندگان آن به اندازه سهمی که خریداری کرده اند، مالک آن شرکت می‌شوند.

سهام عادی: نوعی ابزار سرمایه‌گذاری است که نشانگر مالکیت دارندگان آن می‌باشد و به دو دسته سهام بانام و سهام بی نام تقسیم می‌شود.

سهام ممتاز: اوراق بهاداری است که دارندگان آن با توجه به درآمد و دارایی شرکت، در آن شریک می‌شوند. زمانی که قیمت سهام عادی بیشتر باشد، این سهام انتشار پیدا می‌کند.

اوراق قرضه: اسنادی هستند که به موجب آن، شرکت موظف است سالانه، سودی را به دارندگان آن پرداخت کرده و در زمان سررسید، اصل مبلغ را پرداخت کند.

اوراق مشارکت: اوراقی با سود علی‌الحساب است که در آن، شرکت متعهد می‌شود طی زمان مشخصی، سود و اصل پول را پرداخت کند.

ابزارهای ویژه مدیریت خطر

مقابله با ریسک ناشی از نوسانات قیمتی از کارکردهای مهم بازار سرمایه است. این کارکرد از طریق به‌ کارگیری ابزارهایی تحت عنوان ابزارهای مشتق انجام می‌شود. معامله ‌گران این ابزارها، با پذیرش هزینه‌ای کم، از ریسک زیاد نوسان قیمت جلوگیری کرده و آن را به سایر سرمایه‌گذاران منتقل می‌کنند.

از مهمترین ابزارهای مشتق بازار سرمایه که جزء بازارهای مالی می‌باشد، می توان به قرارداد اختیار معامله اشاره کرد. اختیار معامله، قراردادی بین خریدار و فروشنده است. در این قرارداد، خریدار حق خرید یا فروش مقداری معینی از دارایی درج شده در قرارداد را دارد. به عبارت دیگر، در این قرارداد، خریدار به ازای پرداخت هزینه حق معامله، دارایی درج شده در این قرارداد را خریداری کرده و در زمان مشخص و به قیمت تعیین شده، حق خرید و فروش آن را دارد.

از دیگر ابزارهای مشتق بازار سرمایه می‌توان به قرارداد تحویل آتی اشاره کرد. در این قرارداد، تحویل کمیت و کیفیت مشخصی از یک کالا با قیمت و زمان مشخص، تنظیم می‌شود. همچنین طبق این قرارداد، خریدار، مقدار مشخصی از یک کالا را با قیمت معینی از فروشنده تحویل می‌گیرد و فروشنده متعهد می‌شود این کالا را در زمان مشخص به خریدار تحویل دهد. تسویه قراردادهای آتی به صورت تحویل فیزیکی کالا می‌باشد‌.

بازار پولی (Money market)

بازاری است که در آن به داد و ستد پول و دارایی‌های دیگر (که سررسید آنها کمتر از یک سال است) می‌پردازند؛ همچنین ابزار مالی کوتاه مدت با ریسک کم و نقدشوندگی بالا نیز می‌باشد. این بازار با استفاده از ابزارها امکان نقدشوندگی را در مدت کم و به میزان مطلوب برای اشخاص و معامله گران فراهم می‌کند.

محل خاصی برای بازار پول در نظر گرفته نشده است. بطور کلی بانکها و موسسات غیر بانکی که در آنها داد و ستد ابزارهای مالی انجام می‌شود، بازار پول را تشکیل می‌دهند.

نهادهای بازار پول

بانک مرکزی و دیگر بانکها از قبیل، بانکهای تجاری و مؤسسات اعتباری غیربانکی از مهمترین نهادهای بازار پول به شمار می‌آیند. علاوه بر بانکها، شرکتهای تجاری، موسسات دولتی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری، کارگزاران و معامله‌گران و در نهایت سرمایه‌گذاران نیز در این بازار نقش مهمی ایفا می‌کنند.

ابزارهای بازار پول

اسناد خزانه: اوراق بهادار کوتاه مدتی هستند که توسط دولت منتشر می‌شوند و سررسید آنها سه ماه، شش ماه و یا یک سال می‌باشد. این اسناد هنگام فروش، کمتر از قیمت اسمی به فروش می رسند. این اوراق توسط بانک مرکزی منتشر می‌شود. اسناد خزانه، دارای ریسک کمتری هستند. در نتیجه، موسساتی که به دنبال سرمایه‌گذاری موقت در مکانی مطمئن هستند، این اسناد را خریداری می‌کنند.

برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه مقاله اسناد خزانه را مطالعه نمایید.

پذیرش بانکی: از جمله ابزارهای قدیمی و کوچک (به لحاظ حجم و مبلغ) پذیرش بانکی می‌باشد. این ابزار برای تأمین مالی کالاهایی که هنوز از فروشنده به خریدار منتقل نشده ‌ند، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اوراق تجاری: اوراق قرضه کوتاه مدت با سررسید کمتر از یک سال می‌باشند. این اوراق، توسط شرکتهای مالی و غیرمالی منتشر می‌شوند. اوراق تجاری، روشی برای تأمین مالی شرکتها و همچنین به عنوان سرمایه میان مدت و کوتاه مدت مورد استفاده قرار می‌گیرند.

گواهی سپرده: از جدیدترین و مهمترین ابزارهای بازار پول و همچنین از مهمترین منابع تأمین مالی بانکهای تجاری به شمار می‌رود. در واقع، گواهی سپرده سندی است که توسط بانک منتشر می‌شود. این نوع سرمایه‌گذاری دو مزیت عمده دارد:

1. سرمایه‌گذار می‌تواند بازده پول خود را به دقت محاسبه کند.
2. زمان سررسید اصل و بهره گواهی نیز مشخص است.

گواهی‌های سپرده به دو بخش قابل انتقال و غیرقابل انتقال تقسیم می‌شوند. دارنده گواهی سپرده قابل‌ معامله، می‌تواند آن را قبل از تاریخ سررسید در بازار به فروش برساند. به همین دلیل، این گواهی‌ها از نقدشوندگی بالایی برخوردار هستند. گواهی‌های غیرقابل مبادله، قابل فروش مجدد نیستند و دارندگان آنها در صورت نیاز به وجه نقد، تنها با مراجعه به موسسه سپرده‌پذیر و با پرداخت جریمه در نظر گرفته، می‌توانند سپرده خود را از مؤسسه خارج کنند.

ساختار بازار سرمایه کشور

ساختار بازار سرمایه به زیرمجموعه های زیر تقسیم می‌شود:

1. سازمان بورس و اوراق بهادار
2. شورای عالی بورس
3. شركت بورس اوراق بهادار
4. شركت بورس كالای ايران
5. شركت سپرده گذاری مركزی اوراق بهادار و تسويه وجوه
6. نهادهای مالی شركت مديريت فناوری بورس تهران

1.سازمان بورس و اوراق بهادار

سازمان بورس و اوراق بهادار، اولین نهاد مربوطه به بازار سرمایه در نظر گرفته می‌شود. این سازمان در سال ۱۳۴۰ تأسیس شد و مؤسسه‌ای غیردولتی است که دارای حقوقی مستقل بوده و از محل کارمزدهای دریافتی و سایر درآمدها اداره می‌شود.

2. شورای عالی بورس و اوراق بهادار

شورای عالی بورس و اوراق بهادار، برای ساماندهی و توسعه بازار بورس و اوراق بهادار و همچنین نظارت عالیه بر اجرای قانون بورس و اوراق بهادار، تشکیل شده است.

از وظایف مهم شورای عالی بازار سرمایه می‌توان به تصویب سیاستهای کلان و خط مشی بازار و همچنین اعمال نظارت بر اجرای قانون بازار اوراق بهادار اشاره کرد.

3.شركت بورس اوراق بهادار

سازمان بورس و اوراق بهادار تهران در سال ۱۳۴۶ با عنوان ابزارهای متکی به بازار آزاد تأسیس شد. این شرکت به منظور تشویق بخش خصوصی برای حضور در اقتصاد تشکیل شد. مأموریت اصلی این شرکت، ایجاد بازاری منصفانه و شفاف با ابزارهای متنوع می‌باشد؛ همچنین نظارت بر فعالیت ناشران اوراق بهادار پذیرفته شده را نیز در دستور کار خود قرار داده است.

4.شركت بورس كالای ايران

شرکت بورس کالای ایران در مهر ماه سال 1386 با ادغام سازمان کارگزاران بورس فلزات تهران و بورس کالای کشاورزی، فعالیت خود را آغاز کرد. این بازار به چهار دسته تقسیم می‌شود:

1- بازار فیزیکی : در این بازار، انواع کالاهای قابل عرضه در بورس کالا مانند: مواد پتروشیمی، مواد شیمیایی، انواع مس، انواع مقاطع آهنی و. عرضه می‌شود.

2- بازار فرعی: کالاهایی مانند: ضایعات فلزی، املاک و . که در بازار فیزیکی پذیرش نمی‌شوند، در این بازار عرضه می‌گردند.

3- بازار مشتقه: در این بازار، قراردادهای اختیار معامله و آتی (که از نمونه های آن می‌توان به آتی سکه و آتی زعفران اشاره کرد) معامله می‌شود.

4- بازار مالی: این بازار که قراردادهای سلف موازی استاندارد، گواهی سپرده کالایی و صندوق سرمایه‌گذاری کالایی و… در آن داد و ستد می‌گردد، نمونه ای از بازار بورس کالا می باشد.

برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد بورس کالا به مقاله چگونه وارد بورس کالا شویم مراجعه کنید.

5.شركت سپرده گذاری مركزی اوراق بهادار و تسويه وجوه

سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه (سمات)، شرکتی است که امور مربوط به ثبت،‌ نگهداری، انتقال مالکیت اوراق بهادار و تسویه وجوه را انجام می‌دهد. این شرکت از طریق افزایش کارایی پایاپای، تسویه معاملات و کاهش هزینه های معاملاتی، نقش مهمی برعهده دارد.