ریسک های سیستماتیک و غیر سیستماتیک

ریسک سیستماتیک در بورس

ریسک‌های سیستماتیک و غیرسیستماتیک

ریسکی که مربوط به کل بازار است، ریسک سیستماتیک نامیده می‌شود. این نوع ریسک که به «ریسک غیرقابل‌حذف» یا «ریسک بازار» نیز شناخته شده، بر کل بازار و نه فقط سهام یک شرکت یا صنعت خاص تأثیر می‌گذارد.

ریسک غیر سیستماتیک را «ریسک مشخص» هم می‌گویند. این ریسک یکی از انواع ریسک‌های سرمایه‌گذاری بوده و ناشی از ریسک منحصر بفرد شرکت یا صنعتی خاص است که در آن سرمایه‌گذاری می‌کنید.

۱- ریسک سیستماتیک
ریسکی که مربوط به کل بازار است، ریسک سیستماتیک نامیده می‌شود. این نوع ریسک که به «ریسک غیرقابل‌حذف» یا «ریسک بازار» نیز شناخته شده، بر کل بازار و نه فقط سهام یک شرکت یا صنعت خاص تأثیر می‌گذارد. این نوع ریسک هم غیرقابل‌پیش‌بینی بوده و هم اجتناب کامل از آن امکان‌پذیر نیست.

در پرتفویی که به‌خوبی تنوع‌بخشی شده باشد، ریسک غیرسیستماتیک ناچیز است و به همین دلیل می‌توان از آن صرف نظر کرد.

ریسک سیستماتیک در بازار سهام از طریق متنوع‌سازی حذف نمی‌شود، بلکه تنها راه کاهش آن از طریق به‌کارگیری استراتژی‌های پوشش ریسک یا با استفاده از استراتژی تخصیص دارایی است.

برای مثال استراتژی قرار دادن مقداری از دارایی‌هایتان در اوراق مشارکت یا سرمایه‌گذاری در املاک می‌تواند ریسک سیستماتیک ناشی از سرمایه‌گذاری در بورس را کاهش دهد؛ اما از سوی دیگر بر عملکرد بازده پرتفوی شما نیز اثر می‌گذارد.

ریسک سیستماتیک همواره با بازار سهام همراه خواهد بود، زیرا ریسک حاکم بر اقتصاد کلان بازار است؛ مانند جنگ، تحریم‌های سیاسی- اقتصادی، نرخ بهره، تورم و…

اگر می‌خواهید بدانید یک اوراق بهادار خاص یا یک صندوق سرمایه‌گذاری یا یک پرتفوی سهام چقدر ریسک سیستماتیک دارد، می‌توانید نگاهی به بتای آن بیندازید. بتا مشخص می‌کند که یک سرمایه گذاری در مقایسه با کل بازار چه میزان بی‌ثبات‌تر و نوسان‌پذیرتر است. به لحاظ آماری بتای بیشتر از یک یعنی سرمایه‌گذاری در سهام مورد نظر از ریسک بیشتری نسبت به بازار برخوردار است و بتای کمتر از یک به این معنی است که ریسک دارایی نسبت به بازار کمتر است و بتای برابر با یک یعنی ریسک دارایی و بازار با هم برابر هستند.

۲- ریسک غیر سیستماتیک
ریسک غیر سیستماتیک را «ریسک مشخص» هم می‌گویند. این ریسک یکی از انواع ریسک‌های سرمایه‌گذاری بوده و ناشی از ریسک منحصر بفرد شرکت یا صنعتی خاص است که در آن سرمایه‌گذاری می‌کنید.

همان‌طور که اشاره شد ریسک غیرسیستماتیک مربوط به اخبار مختص یک سهم یا یک صنعت خاص است؛ مثلا وقتی کارکنان شرکتی که در آن سرمایه‌گذاری کرده‌اید، اعتصاب می‌کنند؛ ریسک غیر سیستماتیک بر قیمت سهام آن تاثیر گذاشته و از ارزش آن می‌کاهد. همچنین بحث تغییرات تعرفه واردات خودرو، تغییرات نرخ خوراک پتروشیمی‌ها، تغییرات نرخ سوخت سیمانی‌ها و تغییرات نرخ بهره مالکانه سنگ‌آهنی‌ها، نمونه‌هایی از ریسک غیر سیستماتیک در صنایع مختلف هستند.

بد نیست بدانید به ریسک غیرسیستماتیک، ریسک حذف شدنی هم گفته می‌شود. این ریسک را می‌توان از طریق متنوع‌سازی و تشکیل سبد سرمایه‌گذاری کاهش داد. در پرتفویی که به‌خوبی تنوع‌بخشی شده باشد، ریسک غیرسیستماتیک ناچیز است و به همین دلیل می‌توان از آن صرف نظر کرد. اصولا ریسک چنین پرتفویی فقط تحت عنوان ریسک سیستماتیک قابل بررسی است.

ریسک سیستماتیک و غیر سیستماتیک

ریسک سیستماتیک به ریسکی گفته می شود که مربوط به کل بازار است. از آنجاییکه ریسک سیستماتیک کل بازار و نه فقط یک سهم یا صنعت را تحت تاثیر قرار می دهد به عنوان “ریسک غیرقابل تنوع بخشی (Undiversifiable)” یا “ریسک بازار” هم شناخته می شود. این ریسک عمدتا به دلیل شرایط اقتصاد کلان و سیاسی (مثل ژئوپولتیک) وجود دارد.
باید در نظر داشت که این دسته از ریسک هم غیرقابل پیش بینی هستند. درواقع نمی توان به طور کامل از آنها اجتناب کرد. همچنین امکان کاهش این ریسک از طریق تنوع بخشی در سبد سهام امکان پذیر نیست. تنها می توان با استراتژی مناسب انتخاب کلاس دارایی های دیگر بر اساس ریسک پذیری افراد و همچنین ابزارهای پوشش ریسک آن را کاهش داد.

ریسک غیر سیستماتیک

در حالیکه ریسک سیستماتیک را میتوان مربوط به کل بازار دانست، ریسک غیر سیستماتیک مربوط به یک سهم یا یک صنعت خاص است. ریسک غیر سیستماتیک را به عنوان “ریسک مشخص” هم میشناسند. این ریسک معمولا مربوط به اخبار یک شرکت یا صنعت است.

نمونه ریسک سیستماتیک

ریسک هایی که عمدتا بر اقتصاد کلان حاکم هستند مانند جنگ، آشوب های داخلی، تحریم ها، تورم و نرخ بهره به عنوان ریسک سیستماتیک شناخته می شوند. مثلا در سال 1397 با حمله امریکا و ترور سردار سلیمانی بازار بورس ایران مدتی با ریزش مواجه بود. این مورد نمونه ای از ریسک سیستماتیک بازار سرمایه ایران بود. در این شرایط کسانی که صندوق های بادرآمد ثابت داشتند از ریزش ها در امان ماندند. گرچه بازار در سال های بعد با جهش های خیره کنند تمام ریزش ها را جبران کرد.
یا به عنوان نمونه دیگر از ریسک سیستماتیک به تغییر نرخ بهره حقیقی بدون ریسک (نرخ بهره بانکی) در سال 1392 در ایران اشاره کرد. در آن سال ها و تا سال 1396 نرخ بهره حقیقی بدون ریسک در اقتصاد ایران مثبت بود که این ریسک موجب آغاز ریزش های سنگین در بازار سهام و رکود چندین ساله شد.

نمونه ریسک غیر سیستماتیک

مواردی همچون تغییرات نرخ خوراک پالایشگاهی ها، نرخ بهره مالکانه سنگ آهنی ها و قیمت گذاری دستوری خودرو، مواد غذایی و دارویی نمونه ای از ریسک های غیرسیستماتیک یک صنعت هستند. اعتصاب کارکنان یک شرکت هم می تواند نمونه ای از ریسک غیر سیستماتیک یک سهم خاص باشد.

چگونه ریسک سیستماتیک را کاهش دهیم؟

همانطور که گفتیم ریسک سیستماتیک عمدتا به دلایلی همچون جنگ، تغییر نرخ بهره بانکی، تورم و … وجود دارد. بنابراین اگر به طور مثال عمده سبد شما بر روی صنعت فلزات اساسی متمرکز شده است حتی با تنوع بخشی در سبد سهام مثل انتخاب سهام گروه خودرویی هم این ریسک کاهش پیدا نمیکند. برای کاهش ریسک سیستماتیک شما باید کلاس دارایی هایی غیر از سهام هم داشته باشید. مثلا بخشی از سرمایه گذاری شما در مسکن، صندوق های بادرآمد ثابت و استفاده از طلا و مسکوکات به منظور پوشش ریسک باشد.

چگونه میزان تاثیر ریسک سیستماتیک را اندازه گیری کنیم؟

اگر بخواهید بدانید که یک صندوق سرمایه گذاری، سبد سهام یا سهم خاص چقدر ریسک سیستماتیک دارد باید بتای آن را بررسی کنید. در مقاله ای جداگانه به بررسی بتا و نحوه محاسبه آن پرداخته ایم.
بتا می گوید چقدر یک سهم یا سبد سهام نسبت به کل بازار (مثل شاخص کل) نوسان می کند. عددهای بزرگتر از 1 یعنی یک سرمایه گذاری ریسک سیستماتیک بیشتر از کل بازار دارد و بالعکس. همچنین اگر بتا برابر با یک باشد یعنی دقیقا ریسک سیستماتیک معادل بازار دارد.

ریسک سیستماتیک و غیرسیستماتیک چیست؟

هنگامی که یک سرمایه‌گذار، میزان سرمایه‌ای را برای ورود به بازار مشخص کرده و از طریق آن وارد بازار سرمایه می‌شود، معمولاً با ریسک‌های متفاوتی روبه‌رو می‌شود که هرکدام از آن‌ها در شرایط خاصی اتفاق می‌افتد. تمام ریسک‌هایی که در بازار سرمایه وجود دارند به 2 دسته کلی ریسک سیستماتیک و ریسک غیرسیستماتیک تقسیم‌ می‌شوند .
همان‌طور که گفته شد در شرایط خاصی، سرمایه‌گذاران این ریسک‌ها را تجربه می‌کنند و برای گذر موفق از آن‌ها قطعاً نیازمند کسب دانش و آگاهی در این زمینه خواهند بود. اگر قصد شناخت ریسک سیستماتیک و ریسک غیرسیستماتیک را دارید، با ما همراه شوید تا به‌صورت کامل و جامع به بررسی این موضوع بپردازیم .

ریسک سیستماتیک

ریسک سیستماتیک، نوعی از ریسک حاکم بر بازار سرمایهاست. اما منظور از این نوع ریسک چیست؟ گاهی ریسکی در پیش‌روی سرمایه‌گذاران قرار می‌گیرد که برای یک سهم خاص تعریف نمی‌شود بلکه تمام بازار را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد که به آن ریسک سیستماتیک می‌گویند. از آنجایی ریسک سیستماتیک تمامی سهام و شرکت‌های بازار را درگیر می‌کند، معمولاً پیش‌بینی و یا حذف آن غیرممکن خواهد بود به همین دلیل است که به این نوع ریسک، ریسک غیرقابل‌اجتناب نیز می‌گویند .
برای کاهش اثر ریسک سیستماتیک معمولاً از استراتژی تخصیص دارایی استفاده می‌شود اما منظور از این استراتژی چیست؟ گاهی به‌منظور کاهش اثر منفی ریسک سیستماتیک اقدام به شرکت در اوراق مشارکت می‌شود تا از این طریق مقداری از سرمایه پوشش داده شود .

عوامل تأثیرگذار بر ریسک سیستماتیک

یک سری عوامل تأثیرگذار بر بازارهای مالی هر کشور وجود دارند که بروز هرکدام از آن‌ها به‌نوعی تأثیرات منفی از خود را بر جای می‌گذارند. عواملی مانند تحریم و جنگ بر بازار سرمایه هر کشوری تأثیری گذار هستند تا جایی که بورس در این کشورها با مشکل مواجه خواهد بود. در مقابل در برخی از کشورها که خبری از مشکلات اقتصادی و سیاسی نیست، بازار سرمایه بسیار قدرتمند عمل می‌کند؛ به‌اندازه‌ای که امکان بروز ریسک سیستماتیک بسیار کم خواهد بود .

ریسک سیستماتیک و ضریب بتا

گاهی سیاست‌های یک کشور و همچنین مشکلات اقتصادی حاکم بر آن موجب بروز ریسک سیستماتیک می‌شود و در این روند شرکت و یا سرمایه‌گذار نقشی ندارند. به‌منظور پیشگیری از زیان ناشی از ریسک سیستماتیک، باید قادر به تشخیص و پیش بینی ریسک باشید اما چگونه؟
یک ضریب بتا برای هر سهم تعریف می‌شود که محاسبه آن در پیش بینی ریسک کمک کننده خواهد بود؛ به این ترتیب که اگر مقدار نهایی بتا بیشتر از مقدار ۱ باشد، میزان ریسک سیستماتیک بالا بوده و در مقابل اگر ضریب بتا کوچک‌تر از ۱ باشد، میزان ریسک سیستماتیک چندان بالا نیست .

مثالی از ریسک‌های سیستماتیک در بورس

ریسک سیستماتیک حول وضعیت اقتصادی و سیاسی یک کشور می‌چرخد به‌طوری‌که گاهی هرگونه برهم‌خوردن رابط بین دو کشور موجب بروز ریسک می‌شود. البته این مشکلات اقتصادی و یا سیاسی زمانی اهمیت پیدا می‌کنند که وضعیت کشور طرف مقابل بر روابط طرفین تأثیرگذار باشد در این صورت شدت ریسک بیشتر خواهد شد. به طور مثال هرگاه مشکلات بین ایران و آمریکا اوج بگیرد، بازارهای سرمایه در کشور با مشکل روبه‌رو می‌شوند و به‌این‌ترتیب افت سرمایه به وقوع می‌پیوندد .

ریسک غیرسیستماتیک

ریسک غیرسیستماتیک دقیقاً تعریفی مخالف با ریسک سیستماتیک دارد؛ به این معنا که در ریسک غیرسیستماتیک، بحث کلی بازار مطرح نیست بلکه تغییرات در سیستم شرکت موردنظر موجب بروز ریسکی به نام ریسک غیرسیستماتیک می‌شود. در این نوع ریسک، هرگونه تغییر در روند کارکرد شرکت صاحب سهام موجب بروز ریسک می‌شود. برای مثال اگر به هر دلیلی کارمندان یک شرکت سهام‌دار اعتصاب کنند، قطعاً روند کاری شرکت با مشکل روبه‌رو می‌شود و این موضوع در نهایت بر سهام شرکت تأثیر منفی خواهد گذاشت که در مجموع به این اختلال در روند عملکرد سهام ریسک غیرسیستماتیک می‌گویند .

عوامل تأثیرگذار بر ریسک غیرسیستماتیک

همان‌طور که گفتیم ریسک غیرسیستماتیک مربوط به شرکت‌های صاحب سهام است به همین دلیل قطعاً عوامل تأثیرگذار بر آن، از خود شرکت نشات می‌گیرد. به طور مثال تصمیم‌گیری‌های نادرست مدیران یک شرکت و یا بهره‌گیری از مدیران نالایق در اداره امور شرکت موجب بروز ریسک غیرسیستماتیک می‌شود. گاهی نیز عدم مرغوبیت کالای تولیدی در یک شرکت تولیدکننده باعث عدم جذب مشتری، کاهش فروش و در نهایت بروز ریسک غیرسیستماتیک می‌شود .

نحوه کاهش اثر ریسک غیرسیستماتیک

حال شاید این سؤال برای شما هم پیش بیاید که چگونه می‌توان تأثیر ریسک غیرسیستماتیک را کاهش داد؟ در پاسخ می‌توان گفت که به‌منظور کاهش این تأثیر باید اقدام به متنوع کردن سبد سرمایه کرد؛ در واقع اگر سرمایه‌گذار بتواند چندین سهم مطمئن را در سبد خود داشته باشد، تا حدود زیادی می‌تواند ریسک غیرسیستماتیک را خنثی کند. سبدهای سرمایه‌گذاری که دارای تنوع هستند میزان ریسک غیرسیستماتیک را ناچیز می‌کند اما در مقابل، در این سبدها همچنان امکان بروز ریسک سیستماتیک وجود دارد .

تفاوت ریسک سیستماتیک و ریسک غیرسیستماتیک

تفاوت این دو ریسک در منبع بروز آن‌ها است؛ به این معنا که ریسک سیستماتیک یک ریسک کلی است که تمام سهم‌های بازار را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد به‌طوری‌که سرمایه‌داران نمی‌توانند از آن فرار کنند اما در ریسک غیرسیستماتیک جریان متفاوت است؛ در واقع اختلال اصلی در بروز ریسک غیرسیستماتیک مربوط به شرکت صاحب سرمایه است به‌طوری‌که بر سایر سهام‌های بازار بی‌تأثیر خواهد بود .
دیگر تفاوت ریسک سیستماتیک و ریسک غیرسیستماتیک این است که مورد اول تا حدود زیادی غیرقابل‌اجتناب است اما مورد دوم تا حدودی قابل حذف است. در واقع چون ریسک سیستماتیک یک ریسک سراسری است تقریباً امکان حذف آن وجود ندارد اما به‌منظور حذف ریسک سیستماتیک می‌توان از تنوع سبد سرمایه استفاده کرد .

جمع‌بندی

بروز هرگونه ریسک در بازارهای سرمایه‌ای همواره وجود دارد و وجود این ریسک‌ها امری دور از انتظار نیست اما مسئله‌ای که در اینجا حائز اهمیت خواهد بود این است که سرمایه‌گذار قدرت عبور از هرگونه ریسک را در هر شرایطی داشته باشد تا در نهایت کمترین زیان متوجه سرمایه موجود شود .

نگاهی به ریسک سیستماتیک و غیر سیستماتیک

ریسک یک موضوع غیر قابل اجتناب در معاملات است. هر فردی که در بورس سرمایه‌گذاری می‌کند، می‌داند که «no risk, no reward.» به این معنا که بدون خطر، هیچ پاداشی به دست نمی‌آید. افرادی که در بازارهای مالی موفق می‌شوند کسانی هستند که می‌دانند چگونه ریسک‌ها یا خطرها را به طور مؤثر مدیریت کنند. به طور کلی ریسک‌های مرتبط در بازار سرمایه‌گذاری به دو دسته کلی ریسک سیستماتیک و غیر سیستماتیک تقسیم‌بندی می‌شوند.

عوامل مختلفی در وقوع این خطرها مؤثر هستند، به عنوان مثال تورم یکی از محرک‌های خطر سیستماتیک و ضعف مدیریتی یکی از عوامل مؤثر در ریسک غیر سیستماتیک دخیل می‌باشد. آشنایی با این عوامل به ما کمک می‌کند که در سرمایه‌گذاری‌های خود دوراندیشانه عمل کنیم و تا حد ممکن جلوی خسارت و زیان را بگیریم.

· ریسک سیستماتیک چیست؟
· عوامل مؤثر در ریسک سیستماتیک
· ریسک غیر سیستماتیک چیست؟
· عوامل مؤثر در ریسک غیر سیستماتیک
· تفاوت ریسک سیستماتیک و غیرسیستماتیک

ریسک سیستماتیک چیست؟

به هر ریسکی که بر کلیه دارایی‌های سرمایه‌گذاری شده در بازار تأثیر بگذارد، ریسک سیستماتیک گفته می‌شود. از این ریسک به عنوان ریسک بازار نیز یاد می‌شود و اجتناب از آن ممکن نیست. این امر ناشی از تغییرات اقتصادی، سیاسی و جامعه شناختی است و از عهده سرمایه‌گذاران یا مدیریت یک بنگاه خارج و غیرقابل کنترل می‌باشد.

به عنوان مثال نمودار زیر افت بازار بورس در سال ۹۷ را نشان می‌دهد که به عنوان سنگین‌ترین سقوط آزاد بورس در سال ۹۷ ثبت شد، این روند باعث منفی شدن سوددهی بسیاری از شرکت‌ها گردید.(در ادامه مقاله کمیسیون در فارکس را هم بخوانید)

عوامل مؤثر در ریسک سیستماتیک:

برخی از منابع عمده ریسک سیستماتیک به شرح زیر است:

تغییرات گسترده در سیاست‌های دولت و قوانین

به عنوان مثال، فرض کنید که دولت حداقل حقوق کارمندان را ۱۰۰٪ افزایش دهد. از آنجایی که هزینه کارمندان برای اکثر شرکت‌ها هزینه عمده‌ای است، از این رو چنین تغییرات سیاسی، شرکت‌ها را در بسیاری از بخش‌ها تحت تأثیر قرار خواهد داد. وقتی بیشتر شرکت‌ها با این مشکل روبرو می‌شوند، تعداد زیادی از نیروهای خود را تعدیل می‌کنند؛ بنابراین، قدرت خرید مردم کاهش می‌یابد. این نوع واکنش زنجیره‌ای منجر به افت قیمت هر سهام خواهد شد.(در ادامه مقاله حمایت و مقاومت در فارکس را هم بخوانید)

تغییرات ارز

هیچ کشوری منزوی عمل نمی‌کند. اقتصاد یک کشور به تجارت سالم آن با سایر کشورها بستگی دارد. تغییرات عظیم در ارزش پول، بر کل اقتصاد تأثیر می‌گذارد و نمونه‌ای از ریسک سیستماتیک است. معمولاً تغییرات بزرگ در ارزش‌های ارزی، نتیجه برخی از تغییرات عمده دیگر مانند تغییر در سیاست‌های خارجی است. حتی اصلاحات عظیم مالیاتی نیز ممکن است منجر به تغییر ارزش پول شود. این مورد یکی از رایج‌ترین عوامل بروز ریسک سیستماتیک در بورس به شمار می‌رود.

ریسک سیستماتیک در بورس

بلایای طبیعی در یک جغرافیای گسترده

نمی‌توان طبیعت را کنترل کرد. اگر بلایای طبیعی در یک منطقه خاص رخ دهد، تأثیر عمده‌ای بر کل بازار ندارد؛ اما بلایایی که کل کشور را تحت تأثیر قرار می‌دهد، تعداد زیادی از سازمان‌های منطقه را نیز گرفتار می‌کند. با توجه به سیستم‌های هشدار دهنده پیشرفته، بلایای طبیعی تهدید جدی برای بازارها نیست.

با این حال، به یک اقتصاد توسعه نیافته فکر کنید که مساحت آن بسیار کمتر از کشورهای بزرگ است. در چنین حالتی، بلایای طبیعی تأثیر تعیین کننده‌ای بر شاخص‌های آن کشور خواهند داشت.

ریسک غیر سیستماتیک چیست؟

این نوع ریسک منشأ درونی دارد و مربوط به یک سازمان یا شرکت یا صنعت خاصی می‌شود. در واقع می‌توان گفت که خطر غیر سیستماتیک فقط به محدوده خاصی از بازار مربوط می‌شود و فقط همان بخش را تحت تأثیر قرار می‌دهد. تفاوت ریسک سیستماتیک و غیر سیستماتیک این است که خطر غیر سیستماتیک را می‌توان از طریق متنوع سازی مدیریت کرد.

عوامل مؤثر در ریسک غیر سیستماتیک:

عواملی که باعث بروز این ریسک می‌شود، به نحوه مدیریت شرکت، نحوه کار کردن کارکنان، قوانینی که دولت برای آن صنعت خاص تدوین می‌کند و… مربوط می‌شود.

خطرات سیاسی و حقوقی:

تصور کنید که سه شرکت بزرگ در رقابت با یکدیگر هستند: شرکت‌های A، B و C. هر یک از این شرکت‌ها در حال توسعه روش جدیدی برای بهره‌وری از انرژی باد هستند. فرض کنید این سه شرکت کارآفرینان تجاری کارآمدی را در رأس خود دارند.

با این حال، دولت تصمیم می‌گیرد روشی را که معمولاً توسط شرکت‌های B و C استفاده می‌شود و ادعا می‌شود به جمعیت پرندگان محلی آسیب می‌زند، منع کند. در این شرایط ارزش سهام برای شرکت A افزایش می‌یابد، در حالی که ارزش سهام برای دو شرکت دیگر افت می‌کند. این‌گونه است که شرکت‌های B و C به ریسک غیر سیستماتیک دچار می‌شوند.

اشتباهات مدیریتی:

بیشتر خطرات غیر سیستماتیک مربوط به اشتباه در پیش‌بینی‌های مدیران می‌باشد. به عنوان مثال، یک شرکت فناوری ممکن است تحقیقات بازار را انجام دهد و انتظار داشته باشد که مصرف کنندگان در سال آینده به استفاده از تلفن‌های همراه کوچک‌تر و ساعت‌های دیجیتالی گرایش یابند؛ بنابراین خطوط تولید تغییر کرده و سرمایه به دستگاه‌های کوچک‌تر اختصاص می‌یابد.

پس از شروع سال آینده، مصرف کنندگان در واقع تلفن‌ها و ساعت‌های بزرگ‌تر را ترجیح می‌دهند. به این ترتیب بیشتر محصولات یا فروخته نمی‌شوند یا با ضرر عمده به فروش می‌رسند. این می‌تواند به ارزش سهام هر شرکت آسیب برساند.

البته این خطر همیشه برای همه شرکت‌ها امکان‌پذیر است. آنچه آن را غیر سیستماتیک می‌کند این است که فقط تعداد محدودی از شرکت‌ها هم‌زمان یک اشتباه را انجام می‌دهند. در واقع همین نکته تفاوت ریسک سیستماتیک و غیر سیستماتیک می‌باشد.

ریسک سیستماتیک و غیر سیستماتیک چیست

متنوع سازی:

یکی از راه‌های مدیریت خطر غیر سیستماتیک، متنوع سازی پرتفوی یا سبد سهام است. تصور کنید که شما صاحب سه سهام مختلف هستید، اعم از: حمل و نقل، فروشگاه خرده فروشی و بانک. اگر روزی یکی از این بخش‌ها افت کنند، سرمایه شما در آن قسمت از بین می‌رود.(در ادامه مقاله بازار دو طرفه در فارکس را هم بخوانید)

در حالی که سرمایه شما در دو بخش دیگر محفوظ باقی می‌ماند. لازم به ذکر است که تفاوت‌ ریسک سیستماتیک و غیر سیستماتیک به همین مورد مربوط می‌شود چرا که روش متنوع سازی در حالت سیستماتیک، تأثیری ندارد بلکه در شرایط غیر سیستماتیک، با به کار گیری آن می‌توان مقدار خسارت را کنترل کرد.

تفاوت ریسک سیستماتیک و غیر سیستماتیک چیست

در جدول زیر به صورت دسته بندی شده به تفاوت ریسک سیستماتیک و غیر سیستماتیک آورده شده است:

ریسک سیستماتیک	ریسک غیر سیستماتیک
محدوده تأثیرگذاری	کل بازار	شرکت یا صنعت خاصی
عوامل مسئول	بیرونی	درونی
قابلیت ریسک های سیستماتیک و غیر سیستماتیک کنترل	غیرقابل کنترل	قابل کنترل
مصون سازی	شاید تخصیص دارایی	متنوع سازی
منابع	دولتی، سیاسی، بلایای طبیعی	عمدتاً اشتباهات مدیریتی

سخن آخر

در بازار همیشه ریسک برای سرمایه‌گذاران وجود دارد و بدون خطر، هیچ پاداشی به دست نمی‌آید. نکته مهم این است که بتوانیم در بحران با درست‌ترین تصمیم‌ها، شرایط را مدیریت کنیم. ریسک سیستماتیک برای همه وجود دارد و اجتناب ناپذیر است. در حالی که ریسک غیر سیستماتیک، قابل کنترل می‌باشد و کافیست استراتژی‌های خود را هوشمندانه تدوین کنیم.

ریسک سیستماتیک و ریسک غیر سیستماتیک چیست؟ به همراه مثال

ریسک ، احتمال عدم موفقیت است. وقتی می‌گوییم در انجام فلان کار ریسک بالایی وجود دارد، در حقیقت به احتمال عدم موفقیت بالا در صورت به وقوع پیوستن آن کار اشاره خواهیم کرد. در سرمایه‌گذاری نیز خطرات زیادی وجود دارد که تحت عنوان ریسک سرمایه‌گذاری مطرح خواهد شد. شناخت این ریسک‌ها کمک می‌کند تا در برابر اجرای یک سرمایه‌گذاری، بهتر و عاقلانه‌تر تصمیم‌گیری کنیم. برای شناخت ساده‌تر ریسک در سرمایه‌گذاری ابتدا مفهوم آن را تشریح کرده، سپس به بررسی انواع ریسک سیستماتیک و ریسک غیر سیستماتیک می‌پردازیم.

شناخت ریسک، گام اول شناخت ریسک سیستماتیک و غیر سیستماتیک

همان‌طور که اشاره کردیم، در بازار بورس و سهام و سرمایه‌گذاری مالی، پدیده‌ی ریسک همواره وجود دارد. اگر بخواهیم معنای دقیقی برای این پدیده در بازار سرمایه‌گذاری بیان کنیم، اختلاف بازده مورد انتظار و بازده واقعی در یک سرمایه‌گذاری، بهترین تعریف برای ریسک خواهد بود. بازی شطرنج یک بازی دو نفره است که حرکت مهره‌ها با نقشه‌ی ذهنی طرف مقابل همراه است. در این بازی، هر یک از بازیکنان هدف برنده شدن بر طرف مقابل را دارند. همچنین در ابتدای بازی، همان قدر که احتمال دارد شما برنده باشید، احتمال برد طرف مقابل نیز وجود دارد. در طی بازی، بسته به نقشه‌ی تعیین شده و حرکت شما، این احتمال تغییر خواهد کرد. یعنی ممکن است ریسک باخت و یا احتمال برد شما افزایش پیدا کند.

شرح این معنا برای بازار مالی، به این صورت است که زمانی که ما روی موضوعی سرمایه‌گذاری می‌کنیم، طبیعتاً یک رقم سود مورد انتظارمان خواهد بود؛ این رقم، تحت عنوان «بازده مورد انتظار» در آن سرمایه‌گذاری شناخته می‌شود. این در حالی است که سودآوری واقعی می‌تواند رقمی متفاوت از رقم مورد انتظار باشد؛ مثلاً عددی بالاتر یا پایین‌تر از حد انتظار سرمایه‌گذار باشد. بنابراین یک اختلاف رقم میان بازدهی واقعی و بازدهی مورد انتظار وجود دارد که همان «ریسک سرمایه‌گذاری» خواهد بود.

متأسفانه بیش‌تر سرمایه‌گذاران، ریسک در سرمایه‌گذاری را نادیده می‌گیرند و بیش‌تر به بازدهی سرمایه‌گذاری می‌اندیشند. این در حالی است که ریسک یک معامله، اهمیت بالاتری نسبت به میزان بازدهی آن خواهد داشت.

ریسک سیتماتیک و غیرسیتماتیک و ریسک‌پذیری

حتماً با موضوع روحیه‌ی ریسکپذیر سرمایه‌گذار آشنا هستید. روحیه‌ی ریسک‌پذیری، سبب ایجاد یک شخصیت جسور و متمایل به سنجش شانس خواهد شد. سرمایه‌گذار با روحیه‌ی ریسک‌پذیر، می‌تواند شانس خود را برای سرمایه‌گذاری در آیتم‌های گوناگون بسنجد. در مقابل سرمایه‌گذارانی که ریسک گریز هستند تنها تمایل دارند در مواردی سرمایه‌گذاری کنند که احتمال شکست بسیار ضعیفی وجود داشته باشد.

سرمایه‌گذاران فاقد روحیه‌ی ریسک‌پذیر، بهتر است به طور غیر مستقیم و با واسطه وارد بازار مالی شوند؛ در چنین صورتی، آن‌ها می‌توانند گزینه‌های با ریسک کم‌تر را شناسایی نموده، بهتر به مدیریت سرمایه‌گذاری بپردازند.

ارتباط ریسک با بازدهی

معمولاً ریسک با بازدهی ارتباطی مستقیم دارد، یعنی در بیش‌تر مواردی که بازدهی کار بالا است، ریسک بالاتری نیز وجود دارد؛ بنابراین اگر یک سرمایه‌گذار به دنبال سرمایه‌گذاری در مواردی با ریسک پایین‌تر باشد، طبیعتاً بازدهی پایین‌تری نیز عاید وی خواهد شد. این‌جا است که روحیه‌ی ریسک‌پذیری بالاتر در یک سرمایه‌گذار، به وی کمک خواهد کرد تا بازدهی بالاتری را دریافت کند.

ارتباط مستقیم بازدهی و ریسک، سبب می‌شود تا خطر کردن برای رسیدن به هدف بزرگ‌تر میسر گردد. در مثال بازی شطرنج، شرایط خاصی را در نظر بگیرید که حرکت شما می‌تواند یکی از مهره‌های باارزشتان را از بین ببرد اما برد را نصیب شما گرداند! در چنین شرایطی با این‌که ریسک این حرکت بالا است، احتمال موفقیت شما نیز چند برابر خواهد بود.

نحوه‌ی سنجش ریسک

این‌که برای هر زمینه‌ی سرمایه‌گذاری، ریسک وجود دارد یک موضوع غیرقابل‌انکار خواهد بود. اما چطور این ریسک‌ها را بسنجیم؟ برای سنجش ریسک سرمایه‌گذاری معیارهای گوناگونی وجود دارد؛ مهم‌ترین این معیارها، سنجش ریسک بر اساس انحراف معیار بازده تاریخی در آن سرمایه‌گذاری خواهد بود. بر طبق این معیار، اگر عدد انحراف معیار به دست آمده طبق محاسبات و فرمول‌های آماری، رقم بالایی باشد، بیان‌گر این موضوع است که ریسک سرمایه‌گذاری بالایی وجود دارد. برای آشنایی بیشتر با انواع ریسک های سیستماتیک و غیر سیستماتیک روش‌های سنجش ریسک و مدیریت آن، می‌توانید به مقاله‌ی « مدیریت ریسک سرمایه‌گذاری ” در سایت آکادمی دانایان مراجعه فرمایید.

ریسک سیستماتیک چیست؟

بشر نمی‌تواند همواره روی ریسک‌ها و موضوعات خطر تسلط و دخالت داشته‌باشد؛ به عنوان مثال، خطرات و زیان‌های ناشی از وقوع سیل، زلزله و دیگر حوادث طبیعی، از کنترل انسان خارج است. در زمینه‌ی سرمایه‌گذاری و بازارهای مالی نیز خطراتی وجود دارند که وقوع و کنترل آن از دست سرمایه‌گذار خارج خواهد بود؛ به عنوان مثال، یک تصمیم سیاسی می‌تواند عملکرد کل بازار مالی را تحت‌الشعاع قرار دهد. به چنین خطراتی، ریسک‌های سیستماتیک می‌گویند.

نکته‌ی مهم این است که ریسک‌های سیستماتیک، به یک صنعت خاص محدود نمی‌شود و تمامی بازارهای مالی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. وقوع جنگ، تورم ، سیاست‌های اقتصادی و… در دسته‌ی ریسک‌های سیستماتیک قرار‌می‌گیرند. جالب این‌جاست که برخلاف تصور، ریسک‌های سیستماتیک می‌توانند مثلاً سبب ارتقای سهام نیز بشوند! یعنی در سیاست‌های خاص، برخی از ارگان‌ها و شرکت‌ها، افزایش ارزش سهام خواهند داشت؛ بدین معنی که آن سیاست، به نفع آن ارگان یا صنعت مرتبط با آن بوده است؛ به عنوان مثال، می‌توان از شرایط پاندمی کرونا نام برد که سبب ارتقای ارزش سهام و رونق کاری بسیاری از شرکت‌ها و صنایع در این دوران شده است. درمقابل بسیاری از شرکت‌ها، به دلیل همین شرایط، ورشکسته شده، یا با افت شدید ارزش سهام خود مواجه شده‌اند.

مثالی از ریسک سیستماتیک

اگر بخواهیم نمونه‌ای از ریسک سیستماتیک را مثال بزنیم، می‌توانیم به رکود بزرگ که در سال ۲۰۰۸ اتفاق افتاد، اشاره کنیم. رکود بزرگ در این سال سبب شد تا دارایی‌های گوناگون و بازارهای مختلف از آن تأثیر پذیرفته، ارزش آن‌ها دچار تغییر شود. هرچند این تغییر لزوماً به معنای افت ارزش برای تمام دارایی‌ها نیست، اما بسیاری از دارایی‌ها که ریسک بالایی داشتند، دچار زیان‌های گسترده در ارزش سهام خود شدند.

نحوه‌ی مدیریت ریسک سیستماتیک

همان‌طور که اشاره کردیم، ریسک‌های سیستماتیک، غیر قابل پیش‌بینی بوده، نمی‌توان از بروز آن جلوگیری نمود؛ اما این مسأله به معنای عدم قابلیت مدیریت دارایی‌ها در برابر ریسک‌های سیستماتیک نیست. به عبارت بهتر، ترفندهایی وجود دارد که به سرمایه‌گذار امکان می‌دهد در مواجه با ریسک‌های سیستماتیک، عملکرد بهتری داشته باشد.

به عنوان مثال، یکی از راهکارهایی که برای مدیریت بهتر ریسک‌های سیستماتیک به کار می‌رود تقسیم سرمایه در انواع دارایی‌ها است. در چنین وضعیتی، با بروز یک ریسک سیستماتیک، به علت تفاوت در رفتارهای دارایی‌ها در برابر آن ریسک، واکنش متفاوتی عاید خواهد شد. برای درک بهتر این روش می‌توانید مقاله‌ی « روش‌های مدیریت پورتفو » و نیز مقاله‌ی «انواع سبد سرمایه‌گذاری» را در سایت آکادمی دانایان مطالعه فرمایید.

ارتباط ضریب بتا و ریسک سیستماتیک

بتا پارامتری است که به سرمایه‌گذار این امکان را می‌دهد تا میزان نوسان سرمایه‌گذاری را شناسایی کند. بدین ترتیب، با این پارامتر، ریسک سیستماتیک نیز قابل‌شناسایی خواهد بود. در این صورت، اگر ضریب بتا برای یک صندوق یا یک پورتفولیوی خاص، بالاتر از ۱ باشد، سرمایه‌گذاری ریسک سیستماتیک بالاتری از بازار خواهد داشت؛ همین‌طور ریسک سیستماتیک برای پورتفولیوهای با ضریب بتای کم‌تر از ۱، پایین‌تر از بازار خواهد بود. برای آشنایی با نحوه‌ی محاسبه‌ی ضریب بتا وارد شوید.

ریسک غیر سیستماتیک چیست؟

پاره‌ای دیگر از خطرات، بر خلاف ریسک سیستماتیک متوجه کل سیستم بازار نیست، بلکه مختص یک صنعت خاص خواهد بود. چنین ریسکی را می‌توان مدیریت کرد، کاهش داد یا حذف نمود. به عنوان نمونه، چالش‌ها و مشکلات به وجود آمده در یک شرکت، می‌تواند بر اساس سیاست‌ها و تصمیمات اشتباه در مدیریت آن باشد. این موضوع می‌تواند در کاهش ارزش سهام آن شرکت، نقش داشته باشد. بنابراین با اتخاذ تصمیم‌های مدیریتی صحیح، می‌توان از وقوع چنین پیشامدی جلوگیری کرد؛ چنین ریسک‌هایی را ریسک‌های غیر سیستماتیک می‌نامند.

ریسک‌های غیرسیستماتیک تمام بازار را در بر نمی‌گیرند؛ به عبارت بهتر، تمام ارگان‌های فعال در بازار مشمول این خطرات نمی‌شوند.

مثالی از ریسک غیرسیستماتیک

سرمایه‌گذاری را در نظر بگیرید که تصمیم گرفته است سهام برخی خطوط هوایی را خریداری کند و تنها در این صنعت سرمایه‌گذاری کرده باشد. در چنین وضعیتی، اموال این سرمایه‌گذار در معرض ریسک بالایی از نوع ریسک غیرسیستماتیک قرار می‌گیرد. به عنوان مثال، اعتصاب کارکنان شرکت هوایی، می‌تواند سبب سقوط سهام آن شرکت و در نتیجه متضرر شدن سرمایه‌گذاران سهام این صنعت شود.

ناکارآمدی مدیریت در یک مجموعه، مدل‌های تجاری معیوب، ریسک های سیستماتیک و غیر سیستماتیک اعتصاب کارکنان و کارگران، مسائل نقدینگی و … از جمله عواملی هستند که به عنوان ریسک‌های غیر سیستماتیک، شناسایی می‌شوند.

انواع ریسک غیرسیستماتیک

در گروه ریسک‌های غیر سیستماتیک، ۵ نوع ریسک وجود دارد. لیست زیر انواع این ریسک‌ها را نشان می‌دهد.

1. ریسک‌های تجاری
   این گروه از ریسک‌ها به مسائلی اشاره می‌کند که در داخل و خارج یک کسب وکار اتفاق می‌افتند و ریسک‌هایی را به وجود می‌آورند. به عنوان مثال، اگر سازمان غذا و داروی آمریکا، یک داروی خاص را که توسط شرکت خاصی فروخته می‌شود، ممنوع اعلام کند، این مسأله برای شرکت فروشنده یک ریسک غیر سیستماتیک خواهد بود.
2. ریسک‌های مالی
   این دسته از ریسک‌ها به ساختار مالی و سرمایه‌های یک کسب‌وکار مرتبط هستند؛ بدین صورت که از یک کسب‌وکار انتظار می‌رود سطح بهینه‌ای از اموال و حقوق داشته باشد؛ در غیر این صورت، جریان‌های نقدی متناقض و ساختار ضعیفی در سرمایه رخ خواهد داد و ریسک‌های ریسک های سیستماتیک و غیر سیستماتیک مالی را به دنبال خواهد داشت.
3. ریسک‌های عملیاتی
   این امر بدان معنا است که در فرآیند عملیاتی، ممکن است برخی خطرات و رویدادهای پیش‌بینی‌نشده رخ دهند و سبب شکست یا خسارت یک کسب‌وکار شوند؛ به عنوان مثال، اطلاعات محرمانه‌ی مشتریان، در معرض فرآیندهای هک قرار می‌گیرد؛ در حقیقت در عملیات امنیتی داده‌ها اختلال ایجاد می‌شود.
4. ریسک‌های قانونی- نظارتی
   تغییرات قانونی می‌تواند سبب ایجات تغییرات وسیع در برخی کسب‌وکارها شوند. همچنین این امکان وجود دارد که برخی کسب‌وکارها با این نوع ریسک‌ها، متوقف شوند.

مقایسه‌ی ریسک سیستماتیک و غیرسیستماتیک

همان‌طور که در این مطلب بیان شد، ریسک‌ها می‌توانند سیستماتیک و یا غیر سیستماتیک باشند. در هر صورت ریسکی که برای سرمایه‌گذار تعریف می‌شود، مجموعی از ریسک‌های سیستماتیک و غیر سیستماتیک خواهد بود؛ یعنی مجموع ریسک‌هایی که برای یک شرکت و صنعت خاص تعریف می‌شوند، همین‌طور ریسک‌هایی که در سطح کلان بازار، سبد سرمایه‌گذار را تحت تأثیر قرار خواهد داد.

جمع‌بندی آکادمی دانایان

ریسک، یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که در زمینه‌ی سرمایه‌گذاری و بازارهای مالی، مطرح می‌شود. ریسک‌های غیر سیستماتیک، می‌توانند با افزایش آگاهی و دانش مالی، مدیریت شوند. مدیریت ریسک‌های غیر سیستماتیک، می‌تواند ارزش سبد سرمایه را حفظ کند و حتی سبب ارتقای ارزش آن شود. این در حالی است که ریسک‌های سیستماتیک را نمی‌توان پیش‌بینی و مدیریت نمود فقط می‌توان از طریق تکنیک‌های مدیریت ریسک، طوری پورتفو را طراحی نمود که کمتر در معرض آسیب‌های آن قرار گرفت. در هر حال، شناخت و مدیریت ریسک می‌تواند منجر به اخذ تصمیمات بهتر و رفتار منطقی‌تر شود.