بازارهای مالی و طبقه بندی آن ها

بازار پول به واحدهای اقتصادی کمک می‌کند تا موقعیت (پوزیشن) نقدینگی یا همان لیکوئیدیتی (liquidity) خود را از طریق وام دهی و وام گیری کوتاه مدت، عموما زیر یک سال، مدیریت کنند. این بازار مالی، ارتباط بین افراد خرد و موسساتی که دارای وجوه مازاد موقتی هستند و شرکایی که دچار کمبود موقتی وجه شده‌اند را تسهیل می‌کند.

مدرسه پول

این وبلاگ حاوی مطالب مربوط به درس پول و ارز و بانکداری می باشد

فصول کتاب پول و ارز و بانکداری نوشته فرجی

اطلاعیه کلاس ها

تبلیغات و اخبار

اعلام نمرات

• خرداد ۱۳۹۵ (۱۱)
• ارديبهشت ۱۳۹۵ (۸)
• فروردين ۱۳۹۵ (۱)
• اسفند ۱۳۹۴ (۶)
• بهمن ۱۳۹۴ (۳)

خلاصه فصل ششم موسسات مالی ، بازارهای مالی و پولی و ابزارهای آن

پس اندازه از جمله متغیرهای با اهمیت اقتصادی است که می تواند نقش مهمی در تامین مالی وجوه موردنیاز بخش های اقتصادی داشته باشد. در مبادلات پایاپای سرمایه گذاری یعنی خرید وسایل تولیدی تنها از طریق پس انداز شخصی صورت می گرفت. یعنی اگر فردی به دنبال گسترش فعالیت تولیدی خود بود می بایست با مصرف کمتر از کالای تولیدی خودش و سپس مبادله آن ها با کالای سرمایه ای این امر را انجام می داد. اما در اقتصاد پولی با تفکیک بین سرمایه گذاری و پس انداز، فرد سرمایه گذار می تواند از پس انداز دیگران استفاده نماید و لزومی به پس ‎ انداز توسط خود وی نمی باشد.

در اقتصاد پولی، پس انداز به شکل یک قدرت خرید عمومی که همان پول است، صورت می گیرد. در چنین اقتصادی پس انداز به عنوان درآمد مصرف نشده تعریف می شود، یعنی پس انداز برابر است با درآمد منهای مصرف.

این وظیفه موسسات و بازارهای مالی است که مکانیسمی برای انتقال وجوه از پس اندازکنندگان به قرض گیرندگان فراهم سازند.

نمودار (6-1) : انتقال وجوه از واحدهای دارای مازاد به واحدهای دارای کسری از طریق بازارهای مالی(مستقیم) و واسطه های مالی

واسطه های مالی حداقل به سه طریق به تهیه و تدارک مالی کمک می کند:

1- با ایجاد امکان استقراض برای تعداد زیادی از قرض گیرندگان، ریسک عدم بازپرداخت یک قرض گیرنده را کاهش می دهد.

2- بین قرض دهنده ها و قرض گیرنده ها برای انتقال وجوه در دوره ای معین توافق برقرار می کند.

3- اطلاعات جامع و کامل نسبت به جمع آوری اطلاعات درمورد قرض ها و وام ها و ریسک اعطای وام دارند که این موضوع از قدرت یک قرض دهنده فردی خارج است. (بحث اعتماد به واسطه مالی)

ماهیت موسسات مالی

تعریف موسسات (واسطه های) مالی: بنگاه های تجاری هستند که دارایی اصلی شان داراییهای مالی یا تعهدات ، نظیر اوراق سهام ، اوراق قرضه و وامها، به جای داراییهای حقیقی نظیر ساختمانها، ابزارها و مواد خام می باشد.

وظایف موسسات مالی: اول اینکه وسیله پرداخت بین افراد و اقتصاد را فراهم کرده و انتقال وجوه از قرض دهنده (دارای مازاد پس انداز) به قرض گیرنده (دارای کسری پس انداز) را ممکن می سازند. دوم، وظیفه وساطت مالی را بر عهده دارند؛ زیرا موسسات مالی کمک می کنند تا شکاف بین قرض دهنده و قرضه گیرنده را با ایجاد بازارهایی برای دو نوع از اوراق بهادار (یکی برای قرض دهنده، مثلا سپرده در موسسات مالی و دیگری برای قرض گیرنده) پر نمایند.

ابزارهای مالی: الف) ابزارهای اعتباری و ب) سهام.

ابزارهای اعتباری قراردادهای بین قرض گیرنده و قرض دهنده است که به وسیله آن جمع مبلغ قرض گرفته شده و بهره متعلقه به آن مشخص می شود. در سهام ، به جای تعهد بازپرداخت از جانب قرض گیرنده، به دارنده سهام ، بخشی از مالکیت شرکت و نیز کنترل آن داده می شود. در این حالت مالک سهام ، برای دستیابی مجدد به وجوه سرمایه گذاری شده، تنها از طریق فروش سهام و بنابراین انتقال مالکیت آن به دیگری ، می تواند اقدام نماید.

ابزارهای اعتباری به دو نوع تقسیم می شود: 1- تعهد پرداخت و 2- حواله پرداخت (برات)

در ابزارهای اعتباری نوع اول، قرض گیرنده متعهد می شود اصل مبلغ و بهره آن را در زمان معین و با نرخ بهره سالانه معین پرداخت نماید.

در ابزارهای اعتباری نوع دوم که درافت نامیده می شود، ممکن است به حواله کرد شخص یا اشخاص، شرکت ها و یا یک بانک صادر شود. اگر یک درافت مدت دار نباشد و پس از روست پرداخت گردد (مثل چک) ، در این صورت آن را دیداری گویند. اما اگر برای دریافت آن یک ماه و یا بیشتر، پس از صدور ، زمان لازم باشد، در این صورت آن را مدت دار گویند.

انواع اعتبار

1- اعتبارات مصرفی و تولیدی: اعتبارات ممکن است برای اهداف مصرفی و یا تولیدی باشد. در حقیقت، نام بانک های تجاری نیز از وام های تجاری (تولیدی) که تنها شکل وام و اعتبارات بوده است، ناشی شده است. اما در دو قرن اخیر وام های مصرفی نیز به لحاظ رشد صنعت اتومبیل سازی و تولید کالاهای بادوام و نیاز مردم به این کالاهای مصرفی، گسترش یافته است.

2- اعتبارات کوتاه مدت و بلند مدت: اعتبارات ممکن است برای مدت کمتر از یک سال و یا ممکن است برای پنج سال و یا بیشتر باشد. اعتبارات کوتاه مدت معمولا اعتبارات کمتر از یک سال را در بازارهای مالی و طبقه بندی آن ها بر می گیرد. در صورتی که مدت اعتبار بین یک تا پنج سال باشد، اعتبارات میان مدت و پنج سال و بالاتر از آن را اعتبارات بلند مدت می گویند. نکته حائز اهمیت اینکه قیمت یک ابزار اعتبار بلند مدت ( نظیر اوراق قرضه) ، از تغییرات بیشتری نسبت به یک ابزار اعتباری کوتاه مدت ، برخوردار است. ورشکستگی بسیاری از موسسات اعتباری نظیر بانک ها در سال های اخیر نیز نتیجه استقراض کوتاه مدت آنها (سپرده های جاری) و اعتبارات بلند مدت اعطایی آنها بوده است.

3- اعتبارات مستقیم و غیر مستقیم: در اصل، همه اعتبارات به طور مستقیم بوده است. بعضی از افراد که پول و یا کالای اضافی داشتند به قرض گیرندگان قرض می دادند. اما وجود موسسات مالی است که اعتبارات غیرمستقیم را ممکن می سازد. وجوه در بانکهای پس انداز و شرکت های بیمه عمر سپردا گذاری می شود.

4- اعتبارات دولتی: همین طور اعتبارات ممکن است در اختیار بخش عمومی که شامل همه واحدهای دولتی اعم از مرکزی، ایالتی، محلی و شهرداری می شود، برای تامین مالی هزینه های جنگی و نیز بازسازی خسارات ناشی از جنگ، قرار گیرد. اعتبارات بخش عمومی نیز ممکن است بلند مدت، کوتاه مدت و میان مدت باشد.

5- اعتبارات رسمی و غیررسمی: بعضی از اعتبارات به طور غیررسمی و با مدارک واقعی ناچیز و یا بدون مدارک پرداخت می گردد. مبالغ کمی از اعتبارات هم معمولا با یک تعهد شفاهی بدون بر بازپرداخت مجدد آن در در آینده، قرض داده می شود. واریز در حسابها مستلزم هیچ نوع ابزارهای اعتباری منظمی نیست. صورت حسابهای تلفن و برق معمولا به طور ماهانه پرداخت می شود و در بسیاری از حالات در سطح خرده فروشی و یا عمده فروشی اعتباراتی به مصرف کنندگان پرداخت می گردد. از خصوصیات این نوع اعتبارات آن است که قابل انتقال نمی باشند.

اعتبارات رسمی نیز در ازای مدارک اعتباری (ابزارهای اعتباری) پرداخت می گردد. اغلب این ابزارها ممکن است به آسانی از فردی به فرد دیگر منتقل گردد. بعضی از آنها مثل چک آنقدر ساده منتقل می شود که از آن به عنوان یک وسیله پرداخت (تقریبا مثل اسکناس) به طور منظم استفاده می شود.

بازارهای مالی: دو دسته بندی برای بازارهای مالی وجود دارد. دسته اول به لحاظ زمان فروش و خریداران ابزارهای مالی است که به دو دسته بازار اولیه و ثانویه تقسیم بندی می شود. دسته دوم به لحاظ نوع ابزارهای مالی مورد مبادله در بازار می باشد که به دو دسته بازار پول و بازار سرمایه تقسیم بندی می شود.

بازار اولیه: بازار مالی است که در آن اسناد تازه منتشر شده همانند اوراق و سهام به خریداران نخستین توسط شرکت یا بنگاه دولتی به فروش می رسد. بازار اولیه برای عموم شناخته شده نیست و فروش سهام به خریداران اولیه پشت درهای بسته انجام می شود.

بازار ثانویه: بازار مالی است که در آن اسنادی که قبلا منتشر شده و دست دوم به حساب می آیند مجددا به فروش می رسند و مورد مبادله قرار می گیرند. ( بازار سهام، بازار ارز خارجی، بازار خرید اعتباری سهام، بازار سلف و . )

انتشار سهام و اوراق قرضه در بازار اوراق بهاردار اولیه، به وسیله بانکدارهای سرمایه گذار- که سپرده قبول نکرده و وام اعطا نمی کنند- تضمین شده و مورد حمایت قرار می گیرند. یک بانکدار سرمایه گذار، معمولا فروش اوراق بهادار را به قیمت ثابت (در مورد اوراق قرضه) و بازده ثابت در مدت معین تضمین می کند. تمام سعی آن ها این است که با فروش اوراق بهادار جدید به قیمتی بیش از قیمتی که ضمانت کرده اند، سودی بدست آورند. اما اگر نتواند در مدت معین اوراق را به قیمت تضمین شده بفروشد، می بایست مابه التفاوت را خود متحمل شود (زیان).

بازارپول: در بازار پول، ابزارهای اعتباری که دارای سررسید کمتر از یک سال است، مبادله و داد و ستد می گردد. ابزارهای بازار پول از نقدینگی بالایی برخوردار بوده و به آسانی قابل فروش می باشد. بخش مهمی از بازار پول به اوراق خزانه دولتی که سررسید کمتر از یکسال دارند اختصاص یافته، این اوراق فاقد نرخ بهره دولتی بوده و با نرخ تنزیل فروخته می شوند.گواهینامه های پس انداز و گواهینامه های سپرده از دیگر ابزارهای بازار پول هستند.

بازار سرمایه: بازار سرمایه جایی است که در آن قرض دهندگان و قرض گیرندگان ابزارهای مالی بلند مدت (ابزارهایی که سررسید آنها یک سال و یا بیشتر است) را مبادله و داد و ستد می کنند. قرض گیرندگان با وجوهی که از این بازار بدست می آورند کالاهای سرمایه ای خریداری می کنند.

اجزای بازار سرمایه: 1- ابزارهای رهنی ( ساختمان و کشاورزی) 2- اوراق قرضه شرکت ها 3- اوراق بهادار دولتی 4- بازار سهام. در ایران تنها بازار سهام و اخیرا اوراق بهادار دولتی (اوراق مشارکت) وجود دارد.

تاریخ سررسید اوراق قرضه و اعتباری و وجود بازار ثانویه از مهمترین عوامل تعیین کنندۀ ریسک و میزان نرخ بهره پرداختی به وجوه قرض گرفته شده می باشد.

انواع بازارهای مالی و بورس های بین الملی در دنیا

هر بازاری که در آن خرید و فروش اوراق بهادار انجام شود بازار مالی ( Financial markets ) در سیستم های سرمایه داری بازارهای مالی جزئ شریان های اصلی اقتصاد است. بازار بورس یکی از انواع بازارهای مالی است که نقش پر رنگی در اقتصاد دارد.

بنابراین هر بازاری که در آن تجارت (خرید و فروش) اوراق بهادر (سندهای با ارزش) انجام شود یک بازار مالی محسوب می شود.

ماهیت بازارهای مالی

بازارهای مالی به ایجاد یک سیستم باز و منظم برای شرکت ها جهت دستیابی به سرمایه موجود در سطح بازار کمک می کند. به عبارت دیگر هدف یک بازار مالی جذب سرمایه و نقدینگی برای شرکت های تجاری است. همچنین به مشاغل اجازه می دهد ریسک خود را به واسطه حضور در این بازارها جبران کنند.

دو خصوصیت اصلی بازارهای مالی

شفافیت و عمومی بودن دو ویژگی این بازارها است، عمومی بودن یعنی شرایط برای جذب سرمایه های خرد به واسطه شفافیت وجود دارد. البته موضوع در سطح کلان از اعتبار بیشتری برخودار است.

در بازراهای مالی چه اتفاقی می افتد؟

انواع مختلفی از عملکردها در بازار مالی وجود دارد، برخی از توابع به شرح زیر است:

• تبدیل دارایی به پول نقد- یکی از اصلی ترین کارکردهای یک بازار مالی است.
• بازار مالی بواسطه نیروی عرضه و تقاضا قیمت اوراق بهادار را مشخص می کند بنابراین تعیین قیمت اوراق بهادرا یکی از وظایف بازار مالی است.
• بازار مالی بستری را در اختیار فروشنده و خریدار احتمالی قرار می دهد تا با یکدیگر تجارت کنند که این امر باعث صرفه جویی در وقت و انرژی می شود
• با کمک بازار مالی، سرمایه راکد به نیاز بازار پاسخ می دهد و باعث گردش سرمایه و افزایش بهروری می شود. برخی از افراد به پول نیاز دارند این در حالی است که برخی دیگر پول اضافی دارند و این سرمایه بیکار است.

نمونه ای از عملکرد یک بازار مالی

به عنوان مثال، آقای X، دارای 500 سهم از شرکت y می باشد. قیمت فعلی این سهم 50 دلار برای هر سهم است. اکنون به دلیل برخی فوریت ها، آقای X به بودجه نیاز دارد. او می تواند از فروش سهام خود در سهام این شرکت وجوه مورد نیاز را دریافت کند.

در این وضعیت همه چیز به عملکرد بازار بستگی دارد اگر تقاضا برای 500 سهام آقای X وجود داشته باشد بازار می تواند نقدینگی مورد نیاز X را تامین کند ولی اگر نقدینگی کافی نباشد X باید منظر سرمایه بماند یا سهام های خود را با ارزش کمتری به خریدارن ارئه دهد.

مزایای بازارهای مالی

بازارهای مالی (The advantage of financial markets) یا سرمایه سه مزیت مهم دارند که برای سرمایه گذاران، تاجران و شرکت ها دارای اهمیت فراوانی است.

• بازار مالی بستر مناسب و باز برای شرکت ها و سرمایه کافی برای تجارت و گسترش شرکت ها را فراهم می کند.
• بازار مالی سرمایه های سرگردان را به سمت خود می کشد و باعث جذب و جمع شدن سرمایه می شود.
• بازار مالی دو طرف یک معامله را در کوتاه ترین زمان ممکن و با در نظر گرفتن تمام شرایط به یک دیگر متصل می کند که این برای تجارت و اقتصاد عالی است.

معایب بازارهای مالی

محدودیت ها و اشکالات در عملکرد بازار مالی (Disadvantages of financial markets) شامل موارد زیر است.

• یکی از اهداف بازارهای مالی جذب سرمایه های سرگردان است اما عاقبت این سرمایه ها همیشه کمک به صنایع و شرکت ها نیست و برای کاهش تورم از بین می روند.

• ریسک تعریف نشده: برای فعالیت در بازار های مالی ریسک مشخصی وجود ندارد و تمام خطرات احتمالی بر عهده سرمایه گذار و تاجر است.

نتیجه

بنابراین می توان نتیجه گرفت که عملکرد بازار های مالی نقش مهمی در اقتصاد هر کشوری دارد. مبنای متفاوتی وجود دارد که بر اساس آن می توان بازار مالی را طبقه بندی کرد که شامل ماهیت، سررسید، زمان بازارهای مالی و طبقه بندی آن ها تحویل یا ساختار سازمانی است اما طبقه بندی هر چه که باشد، نقش بازار مالی همچنان یکسان و مهم است. این وسیله (بازارهای مالی) واسطه ای را فراهم می کند که پس انداز سرمایه گذاران بالقوه از طریق آن در اقتصاد به گردش در بیاید.

انواع بازارهای مالی در دنیا (Types of Financial Markets)

دسته بندی های مختلفی برای بازارهای مالی وجود دارد، بسته به سر رسید، دارایی های مالی و ساختار معاملاتی اوراق بهادار به دسته های مختلفی طبقه بندی می شوند. حال اینکه چه کسانی بخواهند خدمات مالی ارائه دهند خود بحث جدایی است.

بازار سهام (Stock Market)

این قلمرو شرکت های سهامی عام است. یک شرکت سهامی عام با انتشار سهام اقدام به افزایش سرمایه می کند.

با خرید هر سهام، خریدار، مالک سهم بخش کمی از شرکت است. به طور خلاصه، شرکت مالکیت خود را از طریق تجارت سهام توزیع می کند. به عبارت دیگر شرکتها سهام خود را لیست می کنند و توسط معامله گران و سرمایه گذاران خرید و فروش می شود به طوری که سهام بعداً در بین خریداران و فروشندگان مختلف در بازار ثانویه معامله می شود. سهام می تواند در بوس یا فرابورس (OTC) معامله شود، بیشتر معاملات سهام از طریق مبادلات تنظیم شده انجام می شود و نقش مهمی در اقتصاد به عنوان معیار سلامت دارد.

بازار اوراق قرضه (Bond Market)

بازار اوراق قرضه (Bond Market)، همچنین به عنوان بازار بدهی شناخته می شود و محل تجارت اوراق قرضه است.

(Bond Market) بازاری است که در آن سرمایه گذار برای مدت معین وام را با نرخ بهره از پیش تعیین شده می پذیرید. ممکن است شما یک اوراق قرضه را به عنوان توافق نامه بین وام دهنده و وام گیرنده در نظر بگیرید که حاوی جزئیات وام و پرداخت های آن است. اوراق قرضه توسط شرکت ها و دولت های بازارهای مالی و طبقه بندی آن ها مستقل برای تأمین مالی پروژه ها و … منتشر می شود.

به عنوان مثال برخی از دولت ها که با کسری بودجه روبرو هستند بخشی از اوارق بهادار خود را با نرخ بهره برای یک دوره مشخص در اختیار سرمایه گذاران می گذارند.

بازار پول (Money Market)

بازار پول شامل خرید و فروش حجم زیادی از محصولات بدهی بسیار کوتاه مدت، بازارهای مالی و طبقه بندی آن ها مانند ذخایر یک شبه یا اوراق تجاری است.

بازار پول به سرمایه گذاری در بدهی های بسیار کوتاه مدت اشاره دارد. در سطح عمده فروشی، معاملات گسترده بین موسسات و معامله گران را شامل می شود. در سطح خرده فروشی، شامل وجوه متقابل بازار پول است که توسط سرمایه گذاران جداگانه خریداری می شود. اکثر معاملات بازار پول، معاملات عمده فروشی است که بین موسسات مالی و شرکت ها انجام می شود.

بازار مشتقات (Derivatives Market)

همانطور که از نامش پیداست با معاملات ابزارهای مالی که از سایر دارایی ها مشتق شده است سر و کار دارد. این بازار از سطح پیچیدگی بالا برخوردار است که برای کسانی که در تجارت بی تجربه هستند، مناسب نیست. معاملاتی که تحت عنوان فارکس برای ما به عنوان ایرانی در حال حاضر در دسترس است مشتق شده از بازار فارکس است.

مشتقه بازاری است که در آن دو یا چند طرف معامله ارزش اوارق را با توجه به بازار اصلی معامله می کنند. بنابراین محصولات در بازارهای مشتقه صرفا ناشی از اوراق بهادار سایر ابزارها است. فی نفسه یک مشتق ارزشی ندارد. به جای بازارهای مالی و طبقه بندی آن ها معامله مستقیم سهام ، بازار مشتقات با قراردادهای آتی و اختیار معامله و سایر محصولات مالی پیشرفته معامله می شود. که ارزش خود را از ابزارهای اساسی مانند اوراق بهادار، کالاها، ارزها، نرخ بهره، شاخص های بازار و سهام به دست می آورد.

ارائه محصولات مختلف توسط بروکرها فارکس نیز به علت مشتق بودن بازاری است ارائه می دهند.

بازار فرابورس یا خارج از مرکز (Over The Counter Market)

بازار خارج از مرکز به مارکتی اشاره دارد که مبادلات آن بین دو طرف یک قرداد بدون واسطه انجام می شود.

بازار OTC یک بازار غیر متمرکز است به این معنی که هیچ مکان فیزیکی برای آن وجود ندارد و تمام معاملات به صورت الکترونیک انجام می شود. این بازارها دارای ابهامات بازارهای مالی و طبقه بندی آن ها بسیاری هستند زیرا از پیچیدگی ها و نتظیمات متفاوت در ارائه خدمات بین شرکت های ارائه دهند برخودار است.

بازار ارز خارجی (Foreign Exchange)

بازار تبادل ارزهای خارجی یا به اختصار فارکس که شامل خرید و فروش جفت ارزهای مختلف است را Foreign Exchange می گویند. فارکس بزرگترین بازار از نظر حجم مبادلات است و در آخرین نظر سنجی بانک تسویه حساب های بین الملی حجم مبادلات روزانه در این بازار به عدد 6.6 تریلیون دلار اعلام شد.

بازار کالا (Commodity Market)

بازار کالا که به تجارت محصولات اولیه می پردازد. این بازار یا فیزیکی یا مجازی است. نمونه آن هیات تجاری شیکاگو CBOT است که یک قرن قدمت دارد.
در این نوع بازار، کالاها به کالاهای نرم و سخت طبقه بندی می شوند. سخت شامل منابع طبیعی مانند طلا و نفت است و کالاهای نرم در برگیرند محصولات کشاورزی مثل گندم، شکر، قهوه و غیره هستند.

ارزهای رمزنگاری شده (Cryptocurrency Markets)

اقتصاد دنیا در چند سال گذشته شاهد ظهور رمز ارزها به عنوان بخش جدیدی از بازار ها بوده است. این دارایی ها به صورت غیر متمرکز و برپایه فناوری بلاک چین هستند.
ویژگی بارز ارزهای رمزنگاری شده این است که عموماً توسط هیچ مرجع مرکزی صادر نمی شوند و از لحاظ نظری آنها را از دخالت یا دستکاری دولت ها مصون می دارد.

بازارهای مالی و انواع آن (Financial Markets)

انواع بازارهای مالی ایران و جهان را می‌توان اینگونه تعریف کرد

بازار مالی بازاری است که در آن اشخاص حقیقی بازارهای مالی و طبقه بندی آن ها و حقوقی، قادر به معامله اوراق بهادار، کالا و دیگر دارایی‌های قابل تعویض در سطح قیمتی هستند، که توسط اصول عرضه و تقاضای خالص تعیین می‌شود. بازارهای مالی، مسئول قراردادن دو همتای معاملاتی، یعنی خریدار و فروشنده، در یک مکان هستند تا بتوانند یکدیگر را به راحتی پیدا کرده و معامله بین آن‌ها را تسهیل کنند. در این مقاله شرحی مختصر و جامع از انواع بازارهای مالی به شما ارائه خواهیم کرد.

بازارهای مالی را می‌توان به عنوان کانالی در نظر گرفت که در آن‌ها، وجوه قابل استقراض مستقیما از طرف تامین کننده‌ای که دارایی بیشتری دارد، به سوی تقاضا کننده‌ای که با کمبود وجه مواجه است، جریان می‌یابد.

بازارهای مالی -Financial Markets

بازارهای مالی در دنیا انواع مختلفی دارند و ویژگی‌های بازارهای مالی و طبقه بندی آن ها آن‌ها، به دارایی مالی مورد معامله و نیاز همتایان معاملاتی مختلف در بازار بستگی دارد. در این مقاله، چندین نوع بازار رایج‌تر را معرفی می‌کنیم که بسته به نوع ابزارهای مورد معامله و بلوغ آن‌ها، متفاوت هستند. رایج‌ترین انواع بازارهای مالی به شرح زیر است:

بازار سرمایه (Capital Market)

بازار سرمایه، به تامین سرمایه در بلند مدت، عموما بیش از ۱ سال، کمک می‌کند. این نوع بازار مالی، شامل دو بازار اولیه (Primary) و ثانویه (Secondary) است و می‌توان آن را به دو زیرگروه اصلی تقسیم کرد: بازار اوراق قرضه (Bond) و بازار سهام (Stock).

بازار اوراق قرضه

بازار سهام

بازار سرمایه – Capital Market

بازار اولیه (Primary Market)

عموما «بازار دست اول» نیز نامیده می‌شود، بازاری است که در آن اوراق بهادار نظیر سهام و اوراق قرضه صادر شده و برای اولین بار بدون نیاز به یک واسط مانند صرافی، معامله می‌شوند. زمانی که یک شرکت خصوصی تصمیم می‌گیرد به یک شرکت سهامی عام تبدیل شود، سهام خود را طی فرایندی به نام عرضه اولیه عمومی (IPO: Initial Public Offering) صادر و به فروش می‌رساند. عرضه اولیه ها یا IPOها یک فرایند فوق نظارت‌شده هستند، که توسط بانک‌های سرمایه گذاری یا سندیکاهای مالی متشکل از کارگزاران اوراق بهاداری تسهیل می‌شوند، که با ایجاد یک محدوده قیمت اولیه، فروش مستقیم آن به سرمایه‌گذاران را نظارت می‌کنند.

بازار ثانویه (Secondary Market)

«افترمارکت» یا همان «بازار دست دوم» نیز نام دارد، جایی است که سرمایه‌گذاران، اوراق بهادار دست دوم شامل سهام، قرضه، آتی (فیوچرز – Futures) و اختیار معامله (آپشن – Options) را بجای خود شرکت‌های صادر کننده، از دیگر سرمایه‌گذارن خریداری می‌کنند. بازار ثانویه جایی است که انبوهی از معاملات در آن رخ می‌دهد و عامه مردم آن را «بازار بورس» می‌نامند. از جمله بازارهای ثانویه می‌توان بورس اوراق بهادار نیویورک (NYSE)، نزدک (Nasdaq) ، بورس اوراق بهادار تهران (TSE) و و تمامی صرافی های بزرگ را نام برد.

البته برخی از سهام‌های دست دوم در لیست معاملاتی صرافی‌ها حضور ندارند و مستقیما پشت تلفن یا کامپیوتر بین کارگزاران معامله می‌شوند. به این نوع سهام، «فرابورس (Over The Counter)» یا «سهام لیست نشده» می‌گویند. در کل، سهام شرکت‌هایی که بدین روش معامله می‌شوند، عموما الزامات مورد نیاز برای قرارگیری در لیست معاملاتی صرافی‌ها را پاس نمی‌کنند. چنین سهام‌هایی یا از طریق صفحه اعلانات پیشخوان (Counter Bulletin Board) معامله می‌شوند، یا از طریق پینک شیت‌ها (pink sheets) – سرویس‌های معاملاتی سهام در فرابورس – و عموما نشانی از اعتبار پایین شرکت ارائه‌دهنده یا ارزش بسیار پایین سهام مورد نظر هستند.

بازار پول (Money Market)

بازار پول به واحدهای اقتصادی کمک می‌کند تا موقعیت (پوزیشن) نقدینگی یا همان لیکوئیدیتی (liquidity) خود را از طریق وام دهی و وام گیری کوتاه مدت، عموما زیر یک سال، مدیریت کنند. این بازار مالی، ارتباط بین افراد خرد و موسساتی که دارای وجوه مازاد موقتی هستند و شرکایی که دچار کمبود موقتی وجه شده‌اند را تسهیل می‌کند.

افراد می‌توانند از طریق یک ابزار استاندارد به نام «وام عندالمطالبه یا Call Money»، برای مدت کوتاهی مقداری پول قرض بگیرند. این پول‌ها، وجوه مقروض به مدت یک روز، از ساعت ۱۲ ظهر امروز تا ۱۲ ظهر روز بعد هستند و پس از اینکه به صورت «وام عندالمطالبه» درآمدند، در هر زمانی قابلیت بازخرید دارند. در برخی موارد، وجوه عندالمطالبه را می‌تواند تا حداکثر یک هفته نیز وام گرفت.

سوای بازار «وام عندالمطالبه»بازارهای مالی و طبقه بندی آن ها ، بانک‌ها و دیگر موسسات مالی از بازاری به نام «بازار بین بانکی» برای وام گیری طولانی مدت وجوه از یک شب گرفته تا چند هفته و بیشتر تا حتی یک سال، استفاده می‌کنند. سرمایه گذاران خرد و گروه‌های کوچک‌تر معاملاتی، در بازار بین بانکی مشارکتی ندارند. با اینکه برخی از معاملات توسط بانک‌ها از طرف مشتریان‌شان صورت می‌گیرد، اما اکثر تراکنش‌ها تنها در صورتی که یک بانک شاهد نقدینگی مضاعف، یعنی وجوه مازاد باشد انجام می‌شود و ممکن است بانک دیگر، دچار کمبود نقدینگی باشد.

چنین وام‌هایی با استفاده از نرخ بین بانکی، یعنی همان نرخ سود دریافتی از وام‌های کوتاه مدت بین بانک‌ها، ایجاد می‌شوند. واسط بین همتایان بانکی که کارگزار نام دارد، یک بید (پیشنهاد فروش) و یک پیشنهاد خرید را با تفاوتی به نام اسپرد (Spread) که در واقع همان درآمد کارگزار است، ارائه می‌دهد. نرخ سود بین بانکی در شهر لندن، به LIBOR و LIBID معروف است. این نرخ در شهر پاریس PIBOR، در فرانکفورت FIBOR، در آمستردام AIBOR و در مادرید MIBOR نام دارد.

بازار تبادل ارز خارجی و طلا- فارکس (Foreign Exchange Market)

بازار بازارهای مالی و طبقه بندی آن ها فارکس (بازار تبادل ارز خارجی) تسهیل کننده معاملات ارزی خارجی است. این بازار، با دارا بودن میانگین معاملات روزانه به ارزش بیش از ۵ هزار میلیارد دلار، بزرگ‌ترین و لیکوئیدترین بازار در جهان است. بازار تبادل ارز خارجی شامل تمامی ارزهای جهان است و هر شخص حقیقی، حقوقی یا کشوری می‌تواند در آن شرکت کند. در این بازار طلا و برخی فلزات ارزشمند دیگر هم مبادله می‌شوند. جهت مشاهده نمای بازار ارز و طلا (تبادل فارکس) می‌توانید از نمای لحظه ای بازار فارکس اکسلایت استفاده کنید.

فارکس و ارزهای دیجیتال (رمزارزها یا Cryptocurrency)

بازار ارزهای دیجیتال (یا اگر دقیق‌تر بگوییم، بازار رمزارزها) به نسبت باقی بازارهای مالی جدیدتر است و نسبت به بازاری مثل فارکس حجم معاملاتی کمتری دارد اما حجم معاملات و ارزش جاری بازار (Market Cap) آن به سرعت رو به افزایش است و به طور مستقل هم بازار قابل توجهی دارد. اما ارزهای دیجیتال در بازار فارکس به دو طریق استفاده می‌شوند:
– به عنوان روشی برای پرداخت و تسویه حساب طرفین معامله
– و هم به عنوان ابزار معاملاتی (Trading Istrument)؛ به صورت جفت‌شده با باقی ارزهای بازار فارکس مثل دلار و یورو. برای مثال این جفت بیت کوین و دلار در بازار فارکس است: BTC/USD

جهت مشاهده نمای بازار ارزهای دیجیتال می‌توانید از نمای لحظه ای بازار ارزهای دیجیتال اکسلایت استفاده کنید.

بازار بورس کالا (Commodity Market)

بازار کالا، معاملات محصولات اولیه‌ صورت گرفته در حدود ۵۰ بازار عمده کالا را مدیریت می‌کند. در این بازارهای بازارهای مالی و طبقه بندی آن ها مالی ، تعداد تراکنش‌های مالی ، به طور فزاینده‌ای از خرید فیزیکی کالاهای مورد تحویل پیشی می‌گیرد. کالاها عموما به دو زیرگروه طبقه‌بندی می‌شوند:

کالای سخت (Hard Commodity)

کالای نرم (Soft Commodity)

بازار ابزار مشتقه (Derivative Market)

بازار مشتقه،از انواع بازارهای مالی است که معاملات ابزارهای مالی نظیر قراردادهای آتی (فیوچرز) و اختیار معامله (آپشن) را که برای کنترل ریسک مالی استفاده می‌شود، تسهیل می‌کند. ارزش این ابزارها، از ارزش دارایی مورد معامله که به شکل‌های مختلفی مانند سهام، اوراق قرضه، کالا، ارز یا وثیقه وجود دارد، گرفته می‌شود. بازار مشتقه را می‌توان به دو قسمت کاملا مجزا از نظر قانونی و ابزار معاملاتی تقسیم‌بندی کرد:

معاملات مشتقه بورس (Exchange-traded derivatives)

این نوع معاملات، قراردادهای استاندارد شده‌ای هستند که در یک صرافی فیوچرز سازمان‌دهی شده معامله می‌شوند. این معاملات، شامل قرارداد آتی (Futures)، اختیار خرید (Call Option) و اختیار فروش (Put Option) هستند. ترید با استفاده از چنین ابزارهای یکنواختی، نیازمند پرداخت وجه اولیه‌ای است که توسط یک اتاق پردازش (Clearing House) تعیین شده و هدف آن، حذف هر گونه ریسک عدم عمل به تعهدات همتایان معاملاتی است.

معاملات مشتقه فرابورس (Over-the-counter derivatives)

این نوع قراردادها بدون استفاده از واسطه‌هایی نظیر صرافی، به صورت خصوصی و مستقیم بین دو همتای معاملاتی صورت می‌گیرند. اوراق بهاداری همچون قراردادهای پیشرو (Forwards)، قراردادهای معاوضه یا همان سواپ‌ها (Swaps)، توافق‌نامه‌های نرخ پیشرو (Forward Rate Agreements)، مشتقات اعتباری (Credit Derivatives)، اختیار معامله های اگزاتیک (Exotic Options) و غیره عموما بدین صورت معامله می‌شوند. این نوع معاملات، قراردادهای دست‌سازی هستند که عمدتا قانون خاصی نداشته و انعطاف بیشتری را برای خریدار و فروشنده در جهت ارضای نیازهایشان فراهم می‌کنند.

بازار بیمه (Insurance Market)

بازار بیمه، از دیگر بازارهای مالی است که به تغییر مکان ریسک‌های مختلف کمک می‌کند. از بیمه عموما برای انتقال ریسک ضرر از یک شخص به شخص دیگر در ازای پرداخت مبلغی استفاده می‌شود. بازار بیمه جایی است که دو همتا، یعنی بیمه‌گر و بیمه‌گذار یا به عبارتی «صاحب سیاست»، درصدد بستن قراردادی هستند که در درجه اول برای کاهش ریسک ضررهای نامعلوم مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در این متن ما به این سعی داشتیم که انواع بازارهای مالی را به طور خلاصه شرح داده و برای شما دیدی کلی نسبت آن ایجاد کنیم.

در صورت داشتن هر نوع سوالی، از طریق چت سایت یا باقی راه‌های ارتباطی، با ما در ارتباط باشید. از دیدن و شنیدن نظرات ارزشمند شما خوشحال می‌شویم.

انواع بازارهای مالی در ایران

شاید قبل از بهبود تکنولوژی و فضای مجازی، تعریف بازار محدود به وجود یک مکان فیزیکی بود. مکانی که در آن خریدار و فروشنده به مبادله می پرداختند. ولی امروزه تعریف بازار بسیار فراتر رفته و به مکانیزمی اطلاق می شود که در آن خریدار و فروشنده بتونن به معامله یک سری دارایی بپردازند. در همین راستا قصد آشنایی بیشتر با انواع بازارهای مالی در ایران را داریم. پس ابتدا مفاهیمی چون سیستم مالی و بازار مالی را تعریف کرده و سپس انواع بازارهای مالی در ایران را بر اساس معیارهای متفاوت معرفی می کنیم.

بازارهای مالی جزوی از سیستم مالی است. سیستم مالی که شامل بازارها، نهادهای مختلف مالی و ابزارهاست، به جابه جایی اشکال مختلف دارایی های مالی، دارایی های واقعی و ریسک های مالی از یک مالک به مالک دیگر و یا از یک زمان به زمان دیگر کمک می کند.

دارایی ها بر دو نوع اند : دارایی های فیزیکی (هم چون املاک و محصولات کشاورزی) و دارایی های مالی (مانند اوراق بهادار و سپرده ها و …). اگر در بازاری دارایی های مالی معامله شود به آن بازار، بازار مالی گویند.

بازارهای مالی در ایران بر پایه معیارهای متفاوتی هم چون نوع دارایی مالی قابل معامله در بازار، سررسید تعهدات مالی و مرحله انتشار اوراق بهادار قابل طبقه بندی هستند.

انواع بازارهای مالی براساس نوع دارایی

اوراق بهادار اسناد مالی هستند که نشان دهنده حق دارنده سند بر قسمت معینی از جریانات نقدی ناشر است. بازارهای مالی در ایران بر اساس نوع دارایی بر سه نوع اند :

۱ – بازار سهام :

اگر در بازاری سهام شرکت ها که نشانگر مالکیت دارنده آن در شرکت است، داد و ستد شود آن بازار را بازار سهام گویند. بورس و فرابورس نمونه هایی از این بازار هستند.

۲ – بازار اوراق بدهی :

در این بازار ایزارهایی با درآمد ثابت هم چون اوراق قرضه داد و ستد می شود؛ که البته در حال حاضر اوراق قرضه به دلایل داشتن مشکلات شرعی در کشور ما وجود ندارد و اوراق مشارکت ورژن اسلامی آن است.

۳ – بازار قراردادهای مالی یا ابزارهای مشتقه :

قراردادهای مالی در اصل اسناد مالی هستند که نشان دهنده توافق برای انتقال یک دارایی مالی یا فیزیکی در آینده و به قیمت معین است. دلیل انتخاب واژه مشتقه برای این قراردادها، وابستگی ارزش آنها در هر لحظه به ارزش دارایی مورد معامله در آینده است. قراردادهای آتی، اختیار معامله و سواپ نمونه هایی از ابزارهای مشتقه هستند.

انواع بازارهای مالی در ایران بر اساس مرحله عرضه

اوراق بهادار بر اساس مرحله عرضه به دو بازار اولیه و ثانویه تقسیم می شود :

شرکت ها برای تامین منابع مالی مورد نیاز خود به مبالغ زیادی دارند که در اکثر مواقع با واگذاری سهام شرکت خود، این مبالغ را بدست می آورند. این واگذاری سهام شرکت ها توسط ناشر در بازار اولیه صورت می گیرد. در واقع اوراق عرضه شده در این بازار، برای اولین بار منتشر شده و معامله بین ناشر و سرمایه گذار است.

بازار ثانویه

قابلیت نقد شوندگی در بازار از ویژگی های جالب اوراق بهادار است، لذا پس از عرضه اوراق بهادار در بازار اولیه نیاز به بازاری دیگر داریم تا این اوراق بهادار در آن دوباره معامله شود. این بازار همان بازار ثانویه است که در آن، معامله بین دو سرمایه گذار صورت می گیرد.

بازار ثانویه نیز بر اساس نوع سهام معامله شده در آن و محل مبادلات به صورت زیر تقسیم می شن :

۱ – بازار اول (معامله سهام شرکت های بورسی در بازار بورس)

۲ – بازار دوم (معامله سهام شرکت های غیربورسی در بازار فرابورس)

۳ – بازار سوم (معامله سهام شرکت های بورسی در بازار فرابورس)

۴ – بازار چهارم (معاملات خصوصی بین سرمایه گذاران نهادی و عادی از طریق شبکه الکترونیک)

انواع بازارهای مالی بر اساس سررسید تعهدات مالی

این بازار همانطور که از نامش پیداست، مکانی برای داد و ستد پول و دیگر دارایی های مالی جانشین نزدیک پول است که سررسیدی کمتر از یکسال دارند. از پذیره بانکی بعنوان قدیمی ترین و گواهی سپرده بعنوان جوانترین ابزار این بازار می توان نام برد.

۲ – بازار سرمایه :

در این بازار، ابزارهای مالی با سررسید بیشتر از یکسال و بدون سررسید معامله می شود. این بازار از تنوع ابزاری بیشتری برخوردار بوده و بسیار گسترده تر از بازار پول است. گردآوری منابع پس انداز و تامین نیازهای سرمایه گذاری واحدهای تولیدی دراین بازار مالی صورت می گیرد. بازار بورس از لحاظ سررسید، نوعی بازار سرمایه است.

انواع بازارهای مالی بر اساس ساختار

بازار مبتنی بر قیمت (بازار چانه زنی، بازار سهمیه ای) : این بازار شامل شبکه ای از معامله گران (Dealer)است که از طریق آمادگی برای خرید و فروش اوراق بهادار با قیمت های مشخص، بازار تشکیل می دهند.

بازار مبتنی بر سفارش (بازار حراج) : این بازارها شامل فرآیند حراج ( یا مزایده ) در یک مکان فیزیکی هستند. در این بازارها کارگزاران(Broker) ، امور مربوط به سرمایه گذاران را انجام می دهند و سعی می کنند بهترین قیمت را در معاملات کسب کنند.

انواع بازارهای مالی در ایران بر اساس نحوه پرداخت

سلام.کیوان هستم، کارشناسی ارشد ریاضیات مالی و علاقمند به مباحث سرمایه گذاری در اوراق بهادار و بورس می باشم..به نویسندگی و نوشتن علاقمند هستم و همیشه در پی یادگیری مطالب جدید . با نظرات خود بنده و تیم بلاگر نت نظر را دلگرمی دهید..

بازارهای مالی و طبقه بندی آن ها

اهمیت بازار سرمایه در میان بازارهای مالی، از آن جهت است که انجام وظایف آن، یعنی تأمین مالی بلندمدت و مدیریت ریسک به طور معمول در توان و حوزه فعالیت سایر بازارهای مالی ازجمله بازار پول و بازار بیمه نمی‌گنجد، بنابراین با توجه به این نقش و جایگاه ویژه بازار سرمایه در اقتصاد، همواره یکی از دغدغه‌های اصلی سياست‌گذاران این بازار، نظم بخشیدن به فرآیند‌های سرمایه‌گذاری و تلاش در جهت ارتقای کارایی بازارسرمایه ازطریق توسعه ابزارها و نهاد‌های مالی جدید است.

محمد محمدی، مدیر خدمات مشاوره مالی شرکت تأمین سرمایه امید در مصاحبه با هفته نامه بورس:

کارایی در بازارهای مالی عموماً دربرگیرنده مفاهیم تخصیص بهینه‌سرمایه‌ها، افزایش نقدشوندگی دارایی‌ها و تعیین عادلانه قیمت است که در قالب کارایی تخصیص، کارایی عملیاتی و کارایی اطلاعاتی طبقه‌بندی می‌شود.

وی افزود: به طور کلی بازارهایی که کارایی عملیاتی بیشتری دارند، از سرعت، دقت و تسهیل مبادلات بیشتری برخوردار و هزینه انجام معاملات در این بازار‌ در پایین‌ترین سطح می‌باشد و از جمله اقدامات لازم به منظور دستیابی یا افزایش کارایی عملیاتی تنوع بخشی در ابزارها و ایجاد نهاد‌های مالی جدید است.

بر همین اساس اقدامات اخیر شورای عالی بورس مبنی بر تسهیل‌گری در جهت اعطای مجوز برای تاسیس تامین سرمایه جدید، صدور مجوز برای صندوق‌های سرمایه‌گذاری وابسته به نهادهای مالی مرتبط با بانک‌ها، امکان تاسیس صندوق برای بانک‌های فاقد صندوق و اجازه تاسیس بیش از یک صندوق برای بانک‌ها را می‌توان از جمله اقدامات ارزشمند در جهت افزایش کارایی عملیاتی بازار سرمایه در کشور برشمرد که می‌توانند در راستای جذب و هدایت پس‌اندازها و نقدینگی سرگردان به سوی مسیرهای بهینه موثر واقع شوند.

بنابراین با درنظرگرفتن مصوبات یادشده به عنوان اقدامات ارزشمند در راستای افزایش کارایی عملیاتی و عمق بخشیدن به بازار سرمایه متناسب با مقتضیات زمان، انتظار می‌رود با اجرایی شدن مصوبات مورد اشاره، علاوه بر افزایش کارایی عملیاتی شرایط تشریح شده در ذیل نیز به منظور گسترش ارتباط بین بخش تولید و بخش مالی اقتصاد (به ویژه بازار سرمایه) محقق شود؛

بواسطه اعطای مجوز و تاسیس تامین سرمایه‌های جدید، ظرفیت تامین مالی از بازار سرمایه و به طور خاص تامین مالی از طریق ابزار‌های بدهی و عرضه‌های اولیه سهام افزایش یافته و علاوه بر پرکردن شکاف‌های بازار، ارتباط منطقی بین بخش‌ تولید و بخش مالی اقتصاد گسترش خواهد یافت، به عبارتی درحال حاضر ارزش بازار بدهی نسبت به ارزش کل بازار سرمایه کمتر از 5 درصد است و از طرفی عمده معاملات بازار سهام نیز به معاملات ثانویه اختصاص دارد،

در پایان مطرح نمود: انتظار می‌رود بواسطه توسعه زیرساخت‌های لازم در نتیجه تاسیس و راه‌اندازی نهاد‌های مالی جدید ازجمله تامین سرمایه‌ها و تاسیس صندوق‌های سرمایه‌گذاری، از یک سو ظرفیت تامین مالی بخش تولید از بازار سرمایه افزایش یافته که علاوه بر تخصیص بهینه منابع خرد منجر به رونق اقتصادی می‌گردد و از طرفی با تاسیس صندوق‌های سرمایه‌گذاری در مقیاس‌های بزرگ، هزینه‌های مدیریت وجوه در این نوع صندوق‌ها کاهش و به تبع آن شرایط تامین مالی سهل و آسان با هزینه مالی پایین‌تر برای صاحبان کسب و کار فراهم گردد.